นามขันธ์และจิตตามพระพุทธศาสนา : หน้า 48/270

2) นามขันธ์ คำว่า นาม แปลว่า “น้อมไป หมายถึง ความน้อมไปมุ่งต่ออารมณ์” อารมณ์ ในที่นี้คือ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส และธรรมารมณ์ ที่น้อมเข้ามาสู่ใจ นามขันธ์มี 4 ได้แก่ เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ และวิญญาณขันธ์ เวทนา แปลว่า ความรู้สึก ได้แก่ รู้สึกว่าเป็นสุข ก็คือ ความสบายกาย สบายใจ หรือรู้สึกว่า เป็นทุกข์ ก็คือ ไม่สบายกาย ไม่สบายใจ หรือว่าเฉย ๆ คือทั้งไม่สุขไม่ทุกข์ สัญญา แปลว่า จำได้หมายรู้ หรือ ระลึกถึง ได้แก่ จำรูป จำเสียง จำกลิ่น สัมผัสทางกาย และ ก็จำาอารมณ์ที่เกิดขึ้นกับใจ สังขาร แปลว่า ความคิดปรุงแต่ง ได้แก่ คิดจะยืน คิดจะเดิน คิดจะนั่ง คิดจะพูด ซึ่งแบ่งได้ 3 ประเภทคือ คิดดี เรียกว่า กุศล, คิดชั่ว เรียกว่า อกุศล, คิดไม่ดีไม่ชั่ว เรียกว่า อัพยากฤต วิญญาณ แปลว่า ความรู้แจ้งอารมณ์ ได้แก่ รู้รูปที่เห็นทางตา รู้เสียงที่ได้ยินทางหู รู้กลิ่นที่ได้สูด ทางจมูก รู้รสที่ได้ลิ้มทางลิ้น รู้สัมผัสที่ได้แตะต้องทางกาย และรู้อารมณ์ที่นึกด้วยใจ 3.1.2 สัณฐานที่ตั้งและธรรมชาติของจิต จิตมีสัณฐานเป็น “ดวง” ดังพุทธดำรัสว่า “จิตดวงแรกใดเกิดแล้วในอุทรมารดา วิญญาณดวง แรกปรากฏแล้ว อาศัยจิตดวงแรก วิญญาณดวงแรกนั้นนั่นแหละเป็นความเกิดของสัตว์นั้น” ข้อมูลเรื่อง จิตยังมีอีกมากซึ่งนักศึกษาสามารถอ่านเพิ่มเติมได้ในพระอภิธรรมปิฎก สถานที่ตั้งของจิตนั้นอยู่ใน “หทัยวัตถุ” หรือ “หัวใจ” ดังที่กล่าวไว้ในหาลิททกานิสูตรว่า “จิตที่ อาศัยหทัยวัตถุ เป็นมโนวิญญาณธาตุ” หรือ “จิตเหมือนแมงมุมนอนในท่ามกลาง... การที่จิตอาศัยหทัย วัตถุเป็นไป เหมือนแมงมุมกลับมานอนในท่ามกลางใยอีก” ธรรมชาติของจิตเท่าที่ค้นพบในพระไตรปิฎกนั้นมีอยู่อย่างน้อย 5 ประการคือ 1) จิตนั้นดิ้นรนกลับกลอกรักษายาก 2) จิตนั้นข่มยากมีธรรมชาติเร็ว แต่สามารถฝึกได้ 3) จิตเป็นธาตุละเอียดเห็นได้แสนยาก 4) จิตไม่ใช่ร่างกาย แต่อาศัยอยู่ในถ้ำคือร่างกาย 5) ปกติจิตนั้นผุดผ่อง แต่เศร้าหมองเพราะกิเลส พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสไว้ในคาถาธรรมบท จิตตวรรคที่ 3 และในพระสุตตันตปิฎก อังคุตตรนิกาย ปณิหิตอัจฉวรรคที่ 3 ความว่า 4 - สัทธัมมปัชโชติกา อรรถกถาขุททกนิกาย จูฬนิทเทส, มก. เล่ม 67 หน้า 641. 2 พระวินัยปิฎก มหาวรรค ภาค 1, ฉบับสยามรัฐ เล่ม 4 ข้อ 141 หน้า 153. *สารัตถปกาสินี อรรถกถาสังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค, มก.เล่ม 28 หน้า 241 อัฏฐสาลินี อรรถกถาธรรมสังคณี, มก. เล่ม 76 หน้า 92. 38 DOU บ ท ที่ 3 บ ท ที่ 3 ธ ร ร ม ช า ติ ข อ ง ชี วิ ต ท า ง พ ร ะ พุ ท ธ ศ า ส น า