พระโพธิสัตว์และสัมมาสัมโพธิญาณ : หน้า 120/270

ดิรัจฉานก็ได้ ทั้งนี้เพราะมีบางชาติที่พระโพธิสัตว์ถือกำเนิดเป็นสัตว์ดิรัจฉาน เช่น เป็นช้าง ม้า วัว พญานาค นก เป็นต้น ส่วนคำว่า “สัมมาสัมโพธิญาณ” หมายถึงญาณเป็นเครื่องตรัสรู้เองโดยชอบ คือ ตรัสรู้ด้วย ตนเองโดยไม่มีใครสอน อีกนัยหนึ่งคำว่า “พระโพธิสัตว์” อาจหมายถึงผู้ที่ปรารถนา “พุทธภูมิ” ก็ได้ ที่ชื่อว่าพุทธภูมินั้น อรรถกถากล่าวไว้ว่า “เพราะเป็นภูมิคือเป็นสถานที่ประดิษฐานแห่งพระพุทธเจ้า” สถานที่ประดิษฐาน พระพุทธเจ้าในที่นี้คือ “ตำแหน่ง” พระโพธิสัตว์จึงหมายถึงผู้ที่ปรารถนาตำแหน่งพระสัมมาสัมพุทธเจ้านั่นเอง พระโพธิสัตว์มี 2 ประเภทคือ อนิยตโพธิสัตว์ และ นิยตโพธิสัตว์ 1) อนิยตโพธิสัตว์ หมายถึง พระโพธิสัตว์ที่ยังไม่แน่ว่าจะได้ตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า หรือไม่ เพราะบารมียังอ่อนอยู่ จึงยังไม่ได้รับการพยากรณ์จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนึ่ง ว่าจะได้ตรัสรู้สัมมาสัมโพธิญาณในอนาคต 2) นิยตโพธิสัตว์ หมายถึง พระโพธิสัตว์ที่มีความแน่นอนแล้วว่าจะได้ตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัม พุทธเจ้าในอนาคต เพราะบารมีที่สั่งสมมาแก่กล้าแล้ว เมื่อได้เจอพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนึ่ง ก็จะได้รับพยากรณ์จากพระพุทธองค์ว่า จะได้ตรัสรู้สัมมาสัมโพธิญาณในอนาคตอย่างแน่นอน การพยากรณ์ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแต่ละพระองค์นั้น ทรงพยากรณ์โดยตรวจดูบารมีที่ พระโพธิสัตว์นั้น ๆ ได้สร้างมาว่า แก่กล้าพอที่จะได้ตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในอนาคตหรือไม่ หาก ทรงเห็นว่าบารมีแก่กล้าแล้วจึงทรงพยากรณ์ แต่ถ้าทรงเห็นว่าบารมียังอ่อนอยู่ก็จะไม่ทรงพยากรณ์ ด้วยเหตุนี้ พุทธพยากรณ์จึงเป็นเพียงการประกาศอย่างเป็นทางการว่า ผู้นี้จะได้ตรัสรู้สัมมาสัมโพธิญาณ ปัจจัยหลักที่ ทำให้พระโพธิสัตว์ทั้งหลายได้ยกฐานะของตนจากอนิยตโพธิสัตว์เป็นนิยตโพธิสัตว์จึงอยู่ที่บารมีที่ได้สั่งสมมา แต่ถึงกระนั้นผู้ที่จะเป็นนิยตโพธิสัตว์ได้จะต้องผ่านพุทธพยากรณ์ก่อนเพราะเป็นพุทธประเพณี ประเด็นนี้อาจเปรียบได้กับการเป็นครูในทางโลกคือ ผู้ที่จะเป็นครูสอนหนังสือแก่นักเรียนใน โรงเรียนได้ จำเป็นต้องได้รับใบประกาศนียบัตรและการบรรจุตำแหน่งเป็นครูสอนหนังสือก่อน เพราะเป็น ประเพณีที่ปฏิบัติสืบต่อกันมา แต่ปัจจัยสำคัญที่สุดที่ทำให้ครูแต่ละคนได้รับใบประกาศนียบัตรและการ บรรจุตำแหน่งครูคือความรู้ที่ได้ศึกษามา หากบุคคลนั้น ๆ ไม่มีความรู้เพียงพอก็จะไม่ได้รับใบ ประกาศนียบัตรและการบรรจุตำแหน่งครูอย่างแน่นอน นอกจากจะใช้วิธีการทุจริตเท่านั้น 5.4.2 ปัจจัยสำคัญแห่งการกำเนิดพระโพธิสัตว์ ปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดพระโพธิสัตว์ขึ้นมีอย่างน้อย 2 ประการ ประการแรกคือ การได้เห็นต้นแบบ จากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในอดีต ประการที่สองคือ ตระหนักว่าชีวิตมีทุกข์และปรารถนาพ้นความทุกข์ 1) การได้เห็นต้นแบบจากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในอดีต โดยเฉพาะการได้เห็นปาฏิหาริย์เปิดโลกของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแต่ละพระองค์ ในสมัยของ 1 วิสุทธชนวิลาสินี อรรถกถาขุททกนิกาย อปทาน, มก. เล่ม 70 หน้า 628. 110 DOU บ ท ที่ 5 พ ร ะ พุ ท ธ : พ ร ะ สัมมา สัมพุทธเจ้า