ธรรมะเพื่อประชา: มโหสถบัณฑิต ตอนที่ 5 : หน้า 377/554

ธรรมะเพื่อประชา มโหสถบัณฑิต ตอนที่ 5 (ผู้ผดุงความยุติธรรม) ๓๗๖ เพราะคำทักท้วงของท่านเสนกะยังคงมีอำนาจ ที่จะยับยั้ง พระทัยของพระองค์ได้ ที่เป็นเช่นนี้เพราะไม่ปรารถนาที่จะเห็น คณะของตนตกต่ำา พระราชาจึงได้แต่ทรงรอคอยด้วยพระทัยที่ จดจ่ออยู่กับมโหสถทุกทิวาราตรี ส่วนเหตุการณ์ที่หมู่บ้านยวมัชฌคามนั้น มโหสถกุมารได้ แสดงสติปัญญาของตนเสมอ บ่อยครั้งได้เป็นเหมือนผู้พิพากษา คอยวินิจฉัยคดี และตัดสินปัญหาของชาวบ้านที่เกิดขึ้น อย่าง เช่นวันหนึ่ง มีหนุ่มชาวนาผู้ยากจนได้ไปซื้อโคจากบ้านอื่น เพื่อ นํามาไถนา ครั้นรุ่งเช้าได้นำโคออกไปหากินตามปกติ ตกกลางวัน เขาเผลอนอนหลับอยู่ใต้ต้นไม้ ทำให้โจรคนหนึ่งแอบมาลักโคไป หนุ่มชาวนาตื่นขึ้นมาไม่เจอโคของตน ก็รีบวิ่งออก ติดตามรอยเท้าโคไป เมื่อตามไปพบก็ร้องบอกโจรให้นาโดคืนมา ตนจะไม่เอาเรื่องเอาราวอะไร แต่เหตุการณ์กลับตรงข้าม เพราะโจรอ้างว่าโคนี้เป็นของเขา เมื่อไม่ยอมกันทั้งสองเกิดการ ทะเลาะวิวาท ชาวบ้านจึงพามาหามโหสถให้ช่วยตัดสินว่า ใครเป็นเจ้าของโคตัวนี้กันแน่ มโหสถบัณฑิตเห็นกิริยาของคนทั้งสองก็รู้ว่า คนไหน เป็นโจร คนไหนเป็นเจ้าของโค แต่ถึงจะรู้ก็ต้องสอบถามไปตาม ลำาดับ ให้ชาวบ้านที่มารับฟังได้เห็นจริงในการตัดสินด้วย