มโหสถบัณฑิต ตอนที่ ๗ (ยอดนักสังเกต) : หน้า 387/554

ธรร ประช มโหสถบัณฑิต ตอนที่ ๗ (ยอดนักสังเกต) ៣៨៦ เป็นบัณฑิตด้วยเหตุเพียงเท่านี้ พระองค์โปรดรอไปก่อน พวก เราควรทดลองเขาดูต่อไป แล้วจึงจะรู้ว่ามโหสถเป็นบัณฑิตที่ แท้จริงหรือไม่” พระราชาทรงสดับเช่นนั้นก็ทรงคล้อยตาม วันหนึ่ง พระเจ้าวิเทหราช ให้นำท่อนไม้ตะเคียนมา และตัดเพียง ๑ คืบ ให้ช่างกลึงจนมีขนาดเท่ากัน แล้วส่งไปใน หมู่บ้านของมโหสถพร้อมพระดำรัสว่า “ชาวบ้านจงแจ้งว่า ท่อน ไม้ตะเคียนนี้ ด้านไหนเป็นโคน ด้านไหนเป็นปลาย ถ้าไม่มีใครรู้ จะถูกปรับ 9,000 กหาปณะ” ฝ่ายชาวบ้านเมื่อมาประชุมกัน ต่างไม่มีใครรู้ จึงมาขอความช่วยเหลือจากท่านมหาเศรษฐี ท่านมหาเศรษฐีได้เรียกมโหสถบัณฑิตซึ่งกำลังเล่นอยู่ที่ สนามเด็กเล่น แล้วเล่าเรื่องให้ลูกรักฟัง มโหสถคิดว่า “พระ ราชาทรงประสงค์อยากจะทดลองภูมิปัญญาของเรา” เพียงใช้ มือจับท่อนไม้ตะเคียนด้วยมือเท่านั้น ก็รู้ได้ว่า ข้างไหนเป็นโคน ข้างไหนเป็นปลาย ถึงแม้จะรู้อยู่แก่ใจ แต่ท่านก็ให้นำภาชนะใส่ น้ำมา เพื่อจะได้อธิบายให้มหาชนรู้โดยทั่วหน้ากัน โดยให้เอา ด้ายผูกตรงกลางของท่อนไม้ ถือปลายด้ายไว้ จากนั้นให้วาง ท่อนไม้ตะเคียนบนนา ทันทีที่วางลงในน้ำา ปลายด้านหนึ่งก็จม ลงก่อน ส่วนปลายอีกด้านหนึ่งก็เอียงขึ้นมา มโหสถได้ถามมหาชนว่า “ธรรมดาต้นไม้ โคนหนักหรือ