หลักฐานธรรมภายในคัมภีร์พุทธโบราณ : หน้า 15/374

หลักฐานธรรมภายในคัมภีร์พุทธโบราณ 1 ฉบับรวบงานวิจัยโดยอ๋อ สุปราณี พณิชยพงศ์ ได้ศึกษาคัมภีร์จารึกวรรณาการ ซึ่งเป็นคาถาพระปิฎกที่แพร่หลายในศรีลังกาและบางภาคของไทย เนื้อหาในคัมภีร์แสดงวิธีการปฏิบัติธรรมโดยย่อ 4 ประการ คือ พุทธานุสติ เมตตานุสติ อสุภานุสติ และมรรคานุสติ และได้กล่าวถึงธรรมภายในในคาถาที่ 11 ว่าพระธรรมภายในมังคังไปด้วยญาณอันเป็นอสราธะ ในงานวิจัยได้แสดงให้เห็นถึงความสอดคล้องกับพระบาลีและวิชาธรรมภายในเรื่องดังกล่าวไว้อย่างลึกซึ้ง กิจชัย เอื้อเกษม ได้ศึกษาการทำสมาธิว่านจากคัมภีร์ในสยาม อักษรธรรม ซึ่งเป็นอักษรที่ใช้บันทึกพระธรรมคำสอนในพระพุทธศาสนาของล้านนา ลำชาง ไทยลื้อ ไทยเขินและภาคอีสานมาตั้งแต่ยุคประวัติศาสตร์ในแต่ละพื้นที่ คัมภีร์ต่างๆ ที่ค้นพบว่ามีเนื้อหาเกี่ยวเนื่องกัน โดยกล่าวถึงนิมิตดวงสว่างบริเวณสระอึ ภาวะผู้ปฏิบัติจะไม่รู้สึกถึงการหายใจ การดับสังขารทั้งสามให้อยู่ในสภาพ “หยุด” การบูชาข้าวพระและกล่าวถึงธรรมภายในของพระพุทธเจ้าในลักษณะเดียวกัน คำเต็มว่ “พระธัมมกายาติ” งานวิจัยสรุปไว้ว่าธรรมภายในนี้รู้กันในดินแดนที่ใช้อักษรธรรมมานานถึง 4-6 ศตวรรษ พระปุหม่ำ ธรรมโมรโต ได้ค้นคว้าการปฏิบัติธรรมจากคัมภีร์ราชาเขมร โบราณ ซึ่งต้องเสี่ยงภัยจากความไม่มั่นคงของประเทศเพื่อการเข้าถึงแหล่งข้อมูล จากคัมภีร์เกือบ 1,000 ฉบับได้คัดเลือกคัมภีร์ฐานโบราณไว้ได้ 28 ฉบับ และใช้เนื้อหาในคัมภีร์ “มูลพระกัมม์ฐาน” เป็นหลักในการเปรียบเทียบกับตำราธรรมฐานอื่นๆ รวมถึงการเปรียบเทียบกับคำสอนในวิชาธรรมภายใน ซึ่งพบว่าคัมภีร์ดังกล่าวใช้คำบริการภาวนาว่า “อรห์” และเน้นบรรณ “กลางก๊ก” ของร่างกายเป็นฐานสำคัญในการปฏิบัติ ในคัมภีร์ยังกล่าวถึงการสอบอารมณ์โดยพระอาจารย์เพื่อความก้าวหน้าของศิษย์ งานวิจัย