การวิเคราะห์ปัจจัยในอิติทธิรตรน : หน้า 45/239

ประโยคฯ - มังลักษณ์ท่านนี้เป็นแปล เล่ม ๔ หน้า ๔๕ บทว่า อิติตรตรน ความว่า พระมหากัสสะะ ยินดีแล้ว ด้วยปัจจัย ที่หยาบ ละเอียด เฉพาะงม ประณิธ ทน และเก่า อย่างใด อย่างหนึ่งหาได้ โดยแท้ เป็นผู้นี้แล้วด้วยปัจจัยอ่อน ๆ คือ ด้วยปัจจัยอย่างใดอย่างหนึ่ง บรรดาปัจจัยทั้งหลายมิมีปัจจัยอ่อนใดแล้ว อย่างไรเป็นต้น." ภูมิภาสสังข์ว่า "อิติติรตรปัจจัย ในบทว่า อิติตรตรน นั้น มี ๒ อย่าง คือ ปัจจัยเกิดขึ้นโดยปกติ ๑ ที่เกิดขึ้นด้วยญาณ ๑ บรรดาอิติติรปัจจัย ๒ อย่างนั้น พระอรรถกถาจารย์ งดปัจจัยที่เกิด ขึ้นโดยปกติถิ แสดงแต่ชนิดที่เกิดขึ้นด้วยญาณอย่างเดียว จึงกล่าวว่า น ฉลูชม เป็นกัน." ภูมิภาสสังข์สูตรว่า "อิติตรตรปัจจัย ในบทว่า อิติตรตรน นั้น มี ๒ อย่าง คือ ปัจจัยเกิดขึ้นโดยปกติ ๑ ที่เกิดขึ้นด้วยญาณ ๑ บรรดาอิติติรปัจจัย ๒ อย่างนั้น พระอรรถกถาจารย์ งดปัจจัยที่เกิด ขึ้นโดยปกติถิ แสดงแต่ชนิดที่เกิดขึ้นด้วยญาณอย่างเดียว จึงกล่าวว่า น ฉลูชม เป็นกัน." อิติตรตร สัทธ์นี้นั้น กล่าวถึงปัจจัยอย่างใดอย่างหนึ่ง แมบบรรดาปัจจัย ทั้งหลายมิมีปัจจัยอ่อนตนได้แล้วอย่างไร้นั้น เช่น อิติตรตร สัทธ์ ที่กล่าวถึงปัจจัยทั้งหลายยานามเป็นต้น อย่างใดอย่างหนึ่ง จะนั้น เพราะกล่าวโดยไม่แน่นอนนั่นเอง ดังนั้น แปลว่าปัจจัย ๒ อย่างนั้น พระอรรถกถาจารย์ เมื่ออเนทั้งความที่พระมหากัสสะะ ปรารถนา ปัจจัยเฉพาะฝ่ายที่ ๒ เท่านั้น ในสูตรนี้ จึงกล่าวว่า "อทโถว เป็นกัน." มีคำถามว่า "อิติตรตรปัจจัยทั้งหลาย แมตามที่ได้แล้วอย่างไรเป็นต้น