คุณธรรมและการดำเนินชีวิตของคนดี : หน้า 137/397

บทที่ ๕ จากพุทธภาษิตนี้ ย่อมหมายความว่า คนประเสริฐหรือคนดี คือ ผู้ที่รู้ว่า อะไรดี อะไรชั่ว อะไรถูก อะไรผิด อะไรบุญ อะไรบาป อะไรควร อะไรไม่ควร แล้วดำเนินชีวิตด้วยการเลือกทำแต่สิ่งที่ดี หาเลี้ยงชีพโดย ทางที่ถูกต้องชอบธรรม เป็นสัมมาอาชีวะ มีใจเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ หมั่นสร้าง บุญกุศล สิ่งใดเป็นบาปแม้น้อยก็ไม่ยอมแตะต้อง อาจกล่าวโดยสรุปได้ว่า คนดี คือคนที่มีปกติ ๓ ประการ คือ ๑) คิดดี คือ ไม่คิดโลภ ไม่คิดพยาบาท มีความเข้าใจถูก เป็นสัมมาทิฏฐิ คิดออกจากกาม ขาด ๒) พูดดี คือ ละเว้นมุสาวาท (กรรมกิเลสข้อที่ ๔) ได้เด็ด ๓) ทำดี คือ ละกรรมกิเลส ๓ รักษาศีล ๓ ข้อแรก ได้บริสุทธิ์บริบูรณ์ ข้อแรกได้เด็ดขาด หรือ ๑๒๓ เพราะฉะนั้น คนดีหรือบัณฑิต จึงเป็นผู้สมบูรณ์ด้วยศีล มีศีล ๕ เป็นอย่างน้อย นั่นคือ ละกรรมกิเลส ๔ ได้โดยเด็ดขาด มีใจบริสุทธิ์ สะอาด สว่าง และละเอียดอ่อน กิเลสบีบคั้นใจคนดีไม่ได้ เนื่องจากมีศีล และสัมมาทิฏฐิ คนดีจึงละอคติ ๔ และอบายมุข ๖ ได้เด็ดขาด อาจกล่าวโดยสรุปได้ว่า “บัณฑิต” จะเป็นใครก็ได้ จะอ่าน เขียนเป็นหรือไม่ จะมีปริญญาการศึกษาทางโลกหรือไม่ ไม่สำคัญ แต่สำคัญ อยู่ตรงที่ ต้องมีศีลบริบูรณ์ คือเป็นคนใจสะอาด บริสุทธิ์ ผ่องใส ละเอียด อ่อนนั่นเอง ผู้ที่จะมีศีลบริบูรณ์ได้ จะต้องมีอริยวินัยควบคุมพฤติกรรม โดยตลอดทุกเรื่อง และมีปัญญาพิจารณาเรื่องต่างๆ อย่างแยบคายด้วย โยนิโสมนสิการ ไม่ประมาท ไม่มักง่าย ไม่มีอุปาทานยึดมั่นถือมั่นอย่างไร้ เหตุผลสมควร และมีอุเบกขาธรรมเสมอ