การพัฒนาจิตใจด้วยสังคหวัตถุ ๔ : หน้า 183/397

บทที่ ๖ ๑) ขาดแคลนทรัพย์สิ่งของ ๒) ขาดแคลนกำลังใจ ๓) ขาดแคลนความรู้ความสามารถในการแสวงหาสิ่งที่ตนอยากได้ ๔) ขาดความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน ถ้าปล่อยให้คนในสังคมต่างหวาดผวาว่า ตนมีความทุกข์มีความ ขาดแคลนและขาดความปลอดภัยอยู่ตลอดเวลาเช่นนี้ การพัฒนาลักษณะ นิสัยของคนดีตามวิธีการในทิศ 5 อาจไม่ประสบผลสำเร็จ พระพุทธองค์ จึงทรงแสดงสังคหวัตถุ ๔ เพื่อเป็นบทฝึกพัฒนา ความมีเมตตากรุณาให้ เกิดขึ้นในจิตใจของทุกคนก่อน โดยให้ต่างคนต่างตั้งใจสงเคราะห์ในสิ่งที่ แต่ละฝ่ายขาดแคลน คือ ๑. ทาน การให้ อาจเป็นการแบ่งปันสิ่งของซึ่งกันและกัน การ ๑๖๕ แลกเปลี่ยนกันด้วยน้ำใจไมตรี การบริจาคสิ่งของให้ผู้ยากไร้ รวมทั้งการ บริจาคทานให้แก่พระภิกษุสงฆ์ผู้ที่ยังชีพด้วยการบิณฑบาตตามพุทธวินัย ผู้ที่ให้ทานสม่ำเสมอจนเป็นนิสัย ย่อมมีความเมตตากรุณาต่อผู้อื่นเสมอ ๒. ปิยวาจา การเจรจาไพเราะ ถ้อยคำมุสาวาททุกแบบนอกจาก จะบั่นทอนกำลังใจกันแล้ว ยังก่อให้เกิดความอาฆาตพยาบาทและเป็น ศัตรูกันอีกด้วย ดังนั้นคนเราจึงจำเป็นต้องเจรจากันด้วยถ้อยคำไพเราะ ผู้ที่เจรจาไพเราะได้ ก็เพราะมีใจเมตตากรุณาเป็นพื้นฐานสำคัญ ขณะ เดียวกันการเจรจาไพเราะย่อมเป็นการให้กำลังใจกัน สร้างความรัก สมัครสมานสามัคคีกัน ทำให้มิตรภาพระหว่างกันยืนยาวตลอดไป ๓. อัตถจริยา การประพฤติให้เป็นประโยชน์ เป็นการช่วย เหลืออนุเคราะห์ ฝ่ายที่ขาดแคลนความรู้ความสามารถในเรื่องต่างๆ ตาม ความเหมาะสม เป็นการพัฒนาความเมตตากรุณาและความรับผิดชอบต่อ