Understanding Meditation in Buddhism : หน้า 171/481

1. สมาธิชั่วขณะซึ่งเกิดแก่สามัญบุคคลทั่วไปในเวลาปฏิบัติภารกิจประจำวัน เรียกว่า “ขณิกสมาธิ” 2. สมาธิที่จวนจะแน่วแน่สมาธิที่ตั้งจิตมั่นกว่าระดับแรกเรียกว่า “อุปจารสมาธิ” 3. สมาธิที่แนบสนิท เป็นสมาธิระดับฌานขั้นต่าง ๆ อันเป็นระดับสูงสุด เรียกว่า “อัปปนาสมาธิ” สัมมาสมาธิ หมายถึงสมาธิระดับฌาน (หมายถึงข้อที่ 3) ซึ่งมีอยู่ 4 ขั้น ดังต่อไปนี้ 1. ปฐมฌาน มีองค์ประกอบ 5 คือ วิตก ความตรึกแต่ลมหายใจเข้าและออก วิจาร ความตรองหรือพิจารณาลมหายใจเข้าและออก ปีติ ความอิ่มเอิบใจ สุข เสวยสุขทางกาย และใจอันเกิดจากวิเวก เอกัคคตา ความมีสติเพ่งอยู่อย่าง แน่วแน่ 2. ทุติยฌาณ มีองค์ประกอบ 3 คือ ปีติ สุข เอกัคคตา 3. ตติยฌาน มีองค์ประกอบ 2 คือ สุข เอกัคคตา 4. จตุตถฌาน มีองค์ประกอบ 2 คือ เอกัคคตา อุเบกขา 5.4.6 นิพพาน ด้วยเหตุที่ชีวิตของมนุษย์เต็มไปด้วยความทุกข์นานัปการ ทั้งทุกข์กาย และทุกข์ใจ ซึ่งผู้เกิดมามีชีวิตอยู่ในโลกไม่สามารถจะหลีกหนีให้พ้นได้ ศาสนาพุทธจึงสอนให้มนุษย์มุ่ง ปฏิบัติเพื่อเข้าถึงความหลุดพ้นจากทุกข์โดยสิ้นเชิงและตลอดไป ภาวะสูงสุดที่เมื่อเข้าถึงแล้ว ความทุกข์ย่อมดับสิ้นไปตลอดกาลนี้ได้แก่ภาวะที่เรียกว่า “นิพพาน” 1. ความหมายของนิพพาน คำว่า นิพพาน โดยความหมายของศัพท์ แปลว่า ความดับ โดยใจความหมายถึง ความดับกิเลสและกองทุกข์ อีกนัยหนึ่งหมายถึง ภาวะที่ออกจากตัณหา หรือภาวะก้าวออก จากกิเลสเครื่องร้อยรัด เป็นภาวะที่เมื่อเข้าถึงแล้วทำให้กิเลสและทุกข์ทั้งปวงดับไปโดยสิ้นเชิง เป็นสมุจเฉทปหาน คือ เมื่อกิเลสและทุกข์ทั้งปวงดับสิ้นไปแล้วก็จะไม่กลับเกิดมีขึ้นมาอีก ผู้ที่ เข้าถึงนิพพานดังกล่าวนี้ ศาสนาพุทธเรียกว่า พระอรหันต์ ในทางปฏิบัติ ผู้ที่เป็นพระอรหันต์ก็คือ ผู้ที่ได้ปฏิบัติตามหลักศีล สมาธิ และปัญญา หรือหลักอริยมรรคมีองค์ 8 จนได้บรรลุมรรคผลขั้นสูงสุดตามคำสอนของศาสนาพุทธ อัน ได้แก่อรหัตตมรรคและอรหัตตผล กิเลสที่เรียกว่าสังโยชน์ที่ยังเหลืออยู่จากการทำลายของ 156 DOU ศ า ส น ศึ ก ษ า