แนวทางการหลุดพ้นจากทุกข์ในพระพุทธศาสนา : หน้า 174/481

ภิกษุทั้งหลาย อายตนะนั้นมีอยู่ ดิน น้ำ ไฟ ลม อากาสานัญจายตนะ วิญญาณัญจา ยตนะ อากิญจัญญายตนะ เนวสัญญานาสัญญายตนะ โลกนี้โลกหน้า ดวงจันทร์และ ดวงอาทิตย์ทั้งสองย่อมไม่มีในอายตนะนั้น ภิกษุทั้งหลายเราไม่กล่าวซึ่งอายตนะนั้นว่า เป็นการมา เป็นการไป เป็นการตั้งอยู่ เป็นการจุติ เป็นการอุบัติ อายตนะนั้นหาที่ตั้ง อาศัยมิได้ มิได้เป็นไปหาอารมณ์มิได้ นี้แลเป็นที่สุดแห่งทุกข์ อตฺถิ ภิกฺขเว อชาติ อภูต อกต์ อสงฺขต์ โน เจต์ ภิกฺขเว อภวิสฺส อชาติ อภูต อกต์ อสงฺขต์ นิมิธ ชาตสฺส ภูตสฺส กตสฺส สงฺขตสฺส นิสสรณ์ ปญฺญาเยกฯ ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว อตฺถิ อชาติ อภูติ อกต์ อสงฺขติ ตสฺมา ชาตสส ภูตสฺส กตสฺส สงฺขตสฺส นิสสรณ์ ปญฺญาเยถาติ ภิกษุทั้งหลาย ภาวะอันไม่เกิดแล้ว ไม่เป็นแล้ว อันปัจจัยไม่ทำแล้ว ไม่ปรุงแต่งแล้ว มีอยู่ ภิกษุทั้งหลาย ถ้าว่าภาวะอันไม่เกิดแล้ว ไม่เป็นแล้ว อันปัจจัยไม่ทำแล้ว ไม่ปรุงแต่ง แล้ว จักไม่มีแล้วไซร้ การสลัดออกซึ่งภาวะที่เกิดแล้ว เป็นแล้ว อันปัจจัยทำแล้ว ปรุงแต่ง แล้ว จะไม่พึงปรากฏในโลกนี้เลย ภิกษุทั้งหลาย ก็เพราะเหตุที่ภาวะอันไม่เกิดแล้ว ไม่ เป็นแล้ว อันปัจจัยไม่ทำแล้ว ไม่ปรุงแต่งแล้ว มีอยู่ ฉะนั้น การสลัดออกซึ่งภาวะที่เกิดแล้ว เป็นแล้ว ปรุงแต่งแล้ว จึงปรากฏ ยตฺถ อาโปท จ ปฐวี น ตตฺถ สุกฺกา โชตนฺติ น ตตฺถ จนฺทิมา ภาติ ยทา จ อตฺตนาเวที อถ รูปา อรูปา จ เตโช วาโย น คาธติ อาทิจฺโจ นปุปกาสติ ตโม ตตฺถ น วิชฺชติ มุนิ โมเนน พฺราหฺมโณ สุขทุกขา ปมุจฺจตีติ. ? ดิน น้ำ ไฟ และลม ย่อมไม่หยั่งลงในนิพพานธาตุใด ในนิพพานธาตุนั้น ดาวทั้ง หลายย่อมไม่สว่าง ดวงอาทิตย์ย่อมไม่ปรากฏ ดวงจันทร์ย่อมไม่สว่าง ความมืดย่อมไม่มี ก็เมื่อใดพราหมณ์ชื่อว่ามุนีเพราะรู้แจ้ง (สัจจะ 4) แล้วด้วยตนเอง เมื่อนั้น เขาย่อมหลุด พ้นจากรูปและอรูป จากสุขและทุกข์ หน้า 126, 221. มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อิติวุตตกะ เล่ม 25, 2539 * มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, พระสุตตันตปิฎก ขุททกนิกาย อุทาน เล่ม 25, 2539 หน้า 50. ศ า ส น า พุทธ DOU 159