หลักธรรมในศาสนาเชน : หน้า 122/481

อชีวะ หรือสสาร ประกอบด้วยองค์ประกอบขั้นพื้นฐาน 5 ประการ คือ การเคลื่อนไหว (ธัมมะ) การหยุดนิ่ง (อธัมมะ) อวกาศ อากาศ) สสารและกาล ทั้งหมดเป็นนิรันดร (ปราศจาก การเริ่มต้น) และทั้งหมดยกเว้นวิญญาณ (ชีวะ) เป็นสิ่งไม่มีชีวิต และทั้งหมดยกเว้น สสาร เป็น สิ่งไม่มีตัวตน การเคลื่อนที่และการหยุดนิ่ง โดยตัวของมันเองไม่มีอยู่ จะต้องมีสิ่งอื่นมาทำให้ มันเคลื่อนที่และหยุดนิ่ง องค์ประกอบขั้นพื้นฐานของอชีวะหรือสสารทั้ง 5 ดังกล่าวมีกาล (เวลา) ซึ่งเป็นนิรันดรเป็นองค์ประกอบ ถ้ากล่าวโดยพิสดารทุกอย่าง แบ่งออกเป็น 9 ดังต่อไปนี้ 1. ชีวะ หรืออาตมัน 2. อชีวะ หรือวัตถุ 3. ปุณยะ ได้แก่ บุญ 4. ปาปะ ได้แก่ บาป 5. กรรม ได้แก่ การกระทำ 6. พันธะ ได้แก่ ความผูกพัน 7. สังสาระ ได้แก่ ความเวียนว่ายตายเกิด 8. นิรชระ ได้แก่ การทำลายกรรม 9. โมกษะ ได้แก่ ความหลุดพ้น 4.4.3 หลักโมกษะ โมกษะ คือการหลุดพ้น หรือความเป็นอิสระของวิญญาณ ซึ่งศาสนา เชนเชื่อว่า เมื่อวิญญาณหลุดพ้นแล้วก็จะไปอยู่ในส่วนหนึ่งของเอกภาพที่เรียกว่า “สิทธิศิลา” เป็นดินแดนแห่งความสุขนิรันดร ไม่ต้องกลับมาเกิดอีก ข้อปฏิบัติที่บรรลุโมกษะในศาสนาเชน เรียกว่า “ไตรรัตน์ หรือติรัตนะ” หมายถึง แก้ว 3 ประการ ได้แก่ ไตรรัตน์หรือติรัตนะ ธรรมเป็นเครื่องให้หลุดพ้นจากความทุกข์ดังกล่าว เพื่อเข้าถึงไกวัลเรียกว่า “ไตรรัตน์หรือติรัตนะ” หมายถึง แก้ว 3 ประการ คือ 1 ดนัย ไชยโยธา, นานาศาสนา, 2539 หน้า 285-286. ศาสนาเชน DOU 107