อุปมาอุปไมยจากพระไตรปิฎก : หน้า 283/370

๒๒๓๒ อุปมาอุปไมยจากพระไตรปิฎก ๓.๗๕ พระพุทธองค์ทรงเปรียบเทียบจำนวน น้ำในมหาสมุทรกับจำนวน น้ำที่บุคคลวิตกขึ้นมาเพียงสองสามหยดในมหาสมุทร เรียบเสมือนความทุกข์ที่พระอริยสาวกสามารถกำจัดได้แล้ว ส่วน น้ำสองสามหยด เรียบเสมอนความทุกข์ที่ยังหลงเหลืออยู่ ทุกข์ที่พระอริยสาวกกำจัดได้นั้น เพราะผลจากการตรัสรู้ธรรม และได้ธรรมจักษุ สังสน (พุทธ) มหา ๒๖๘๐๑ ๓.๗๖ พระพุทธองค์ทรงเปรียบเทียบก่อนหิน ๗ ก้อน ขนาดเท่าผีเสื้อผ้ากากับภูเขา หิมวันต์ตั้งว่าความทุกข์ที่พระอริยสาวกกล่าวได้แล้วนั้น เรียบเสมือนภูเขาทั้งวัน ส่วนความทุกข์ที่ยังหลงเหลืออยู่ เรียบเสมือนก้อนหิน ๗ ก้อน ความทุกข์ที่กำลังได้เน้นนั้น เพราะผลจากการตรัสรู้ธรรม และได้ธรรมจักษุ สังสน (พุทธ) มหา ๒๖/๕๓ ๓.๗๗ ครั้งหนึ่งพระมรรคาศาตารงต้องการจะแสดงถึงความทุกข์ที่มีอยู่ของเหล่าพระอริยสาวก ให้ญาตู้หลายทอดพระบาราณ พระจงกลใช้ปลายเล็บซ้อนเอาปูนนี้มาเล็กน้อย เรียบให้เห็นว่าความทุกข์ของเหล่าพระอริยสาวกที่มีอยู่ มีพึงเล็กน้อย จุดด่งฝุ่นที่ติดอยู่ปลายเล็บนี้จึงเล็กน้อย เมื่อเทียบกับปริมาณฝุ่นทั้งแผ่นดิน เพราะเหตุที่การตรัสรู้ธรรม การได้ธรรมจักษุมีคุณประโยชน์ยิ่งใหญ่ สังสน (พุทธ) มหา ๒๖/๕๓ ๓.๗๘ ๔. เหตุแห่งทุกข์ ๔.๑ เมื่อยังถอนไต้นทุนหายสัยไม่ได้ ทุกข์นี้ย่อมเกิดขึ้นน้อย ๆ เหมือนเมื่อรากไม้ยังแข็งแรงไม่มีอันตราย ต้นไม้แม้ดดแล้วก็ยังงอกได้อีก ชุม (อรรถ) มหา ๘/๕๒ ๔.๒ ต้นเหตุภูเขาย่านทราย ย่อมเจิญแก่นคุณผู้มีปิศุปรมาณ เขาย่อมเรื่อร่นไปสู่พ้นถอยภาพใหญ่ ดังวรรณปรารถนาผลไม้เร่่อนเป็นป่า จะนั่น ชุม (อรรถ) มหา ๘/๖๒ ๔.๓ ต้นหนอเป็นธรรมชาติลามา มักแก่นำไปในอารมณ์ต่าง ๆ ในลาย ย่อมครองบำบบุคคล ใด ความโกลาหลายอ่อนจิญญาแก่นบุคคลนั้น จุดบรรยาบงังอันฝนตกแล้วอ่อนอาบ ฉะนั้น ชุม (อรรถ) มหา ๘/๖๒ ๔.๔ ต้นหาเปรียบเหมือนด้ายหรืออัครงในอยู่ เมื่อดัดขา ติดท่านองก็เป็นอันดับด้วยเปรียบเหมือนเมื่อดายขาดไม้ทั้ง ๒ อัน ก็หล่นลงทั้งสองข้าง อัง (อรรถ) มหา ๓๒/๗๕๔