ธรรมะเพื่อประช: การฝึกจิตเพื่อความสำเร็จ : หน้า 508/580

ธรรมะเพื่อประช สำคัญที่ดวงจิต ៥០ ในวิปัสสนากัมมัฏฐาน เพื่อละบ่วงมาร ย่อมดิ้นรน ดุจปลา อ้นนายพรานเบ็ด ยกขึ้นจากน้ำแล้วโยนไปบนบกดิ้นรนอยู่” ที่พระองค์ตรัสเช่นนี้ เพราะปรารภถึงพระเมฆิยเถระ ผู้ทอดทิ้ง พระพุทธองค์ไปประกอบความเพียรที่สวนมะม่วง แต่ไม่ประสบความสําเร็จ เพราะท่านถูกวิตก ๓ อย่างครอบง่า วิตก ๓ อย่างนั้น คือ กามวิตก ความตรึกในทางกามอย่างหนึ่ง พยาบาทวิตก ความตรึกในทางพยาบาทอย่างหนึ่ง และวิหิงสาวิตก ความตรึกในทางเบียดเบียน เมื่อพระพุทธองค์ทรงเรียก พระเมฆิยเถระ มาแล้วตรัสว่า “เมมิยะ เราอ้อนวอนเธออยู่ว่า เรา อยู่แต่เพียงผู้เดียว เธอจงรอคอยจนกว่าภิกษุรูปอื่นจะมาแทนเถิด แต่เธอกลับทิ้งเราไป ให้เราอยู่แต่เพียงผู้เดียว เธอได้ทำกรรม อันหนักยิ่ง ขึ้นชื่อว่าเป็นภิกษุ ไม่ควรเป็นไปในอำนาจแห่งจิต การยังจิตนั้นให้เป็นไปในอานาจของตน จึงจะสมควร” การดิ้นรนของใจและวิธีการฝึกใจให้อยู่ในบังคับบัญชานั้น เป็นเหมือนกับการทำงานของช่างศร ที่นำไม้มาจากป่าแล้วปอก เปลือกออก ทาด้วย ข้าวและน้ำมัน คนที่กระเบื้องถ่านเพลิง ดัดที่ง่ามไม้ ทำให้ตรง ไม่คด เหมาะแก่การยิง เมื่อช่างศรทำได้ เช่นนั้นแล้ว เมื่อแสดงศิลปะการใช้ลูกศรแด่พระราชาและมหา อำมาตย์ ย่อมได้สักการะ