การเดินทางในสังสารวัฏและความไม่แน่นอนของชีวิต : หน้า 379/580

ธรรมะ ประชา หมดโศกเพราะหมดอาลัย ๓๗๘ ก้อนละเท่าเม็ดผลกระเบา แล้วนำมาวางเรียงกัน สมมติว่า ก้อนนี้เป็นบิดาของเรา ก้อนนี้เป็นปู่ของเรา ก้อนนี้เป็นทวด ของเรา ไล่เรื่อยไปตามลำดับ บิดาของบิดาของบุคคลนั้นไม่พึง สิ้นสุด ส่วนมหาปฐพีนี้จึงถึงการหมดสิ้นไป ที่เป็นเช่นนั้น เพราะว่า สังสารวัฏนี้กำหนดเบื้องต้น ท่ามกลาง และเบื้องปลาย ไม่ได้ การเวียนว่ายตายเกิดในสังสารวัฏนี้ มีความซับซ้อน สับสนยิ่งกว่าเกลียวเชือกที่นำมาขมวดเป็นปมเสียอีก เชือกยัง สามารถที่จะจับต้นชนปลายได้ กำหนดเงื่อนต้น เงื่อนปลายก็ ไม่ยาก จะคลายเกลียวก็ไม่ยากเกินกว่าวิสัยที่จะทำได้ แต่การเดินทางไกลในสังสารวัฏนี้ มีความซับซ้อนซ่อน เงื่อนจนยากจะสาวได้ เพราะหมู่สัตว์ถูกอวิชชา คือ ความไม่รู้แจ้ง ปกปิดดวงปัญญาบริสุทธิ์ไว้ อีกทั้งเป็นความสับสนกลับไปกลับ มาของภพชาติ วนอยู่ด้วยอำนาจของตัณหาที่ผูกไว้ ทำให้ไม่ สามารถสลัดออกจากกองทุกข์ได้ ท่านจึงเรียกการเดินทางวน เวียนนี้ว่า สังสารวัฏ คือ เวียนเกิดเวียนตาย วกไปวนมาอยู่อย่างนี้ ซึ่งเส้นทางของชีวิตไม่ราบเรียบเสมอไป มีสุขมีทุกข์ แล้วแต่บุญ และบาปที่ได้ทำไว้ แล้วไปเกิดมาเกิด วนเวียนอยู่ระหว่าง สวรรค์และโลกมนุษย์ เมื่อตายแล้ว เกิดมาใหม่ก็เป็นคนใหม่ จำอะไรก็ไม่ได้