ประวัติพระนางมิลลิกา : หน้า 40/265

ประโยค ๕ มังคลิตถาในนี้มีแปล เล่ม ๓ หน้าที่ ๔๐ ให้ขึ้นปราฟพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์เกิดขึ้นแล้ว ได้ยินอยู่ ส่วนบางส่วน พระศาสดาตรอพระนตรคุโณนพาง ทรงแย้มพระโอษฐ์ ถูกพระอานนท์เกาะพระทูลถามถึงเหตุที่ทรงยิ้มแย้ม ตรัสว่า “อนนท์ที กุมารินี จักเป็นอัครมเหสีองค์พระเจ้าโกศลในวันนี้เอง เพราะผลแห่งการถวายนมบุณฑิมา” แล้วเสด็จกลัไป. แม้นางไปถึงสวนดอกไม้ แล้ว ร้องเพลงพลางเลือกดอกไม้. ในวันนั้นนั่นเอง พระเจ้าโกศล รบกับพระเจ้าฮาดัดร่ายแพ้หนีทรงม้าไป สัตบเสียงเพลงของนางแล้วเกิดมิติปฏิบัติ เสด็จไปสู่สวนดอกไม้ ทรงทราบว่านางยังไม่มีสามี จึงให้นางนั่งบนหลังม้า มีหมู่พลห้อมล้อม เสด็จเข้าไปสู่นคร ทรงส่งนางไปสู่เรือนแห่งสุลุดลแล้ว เวลานั้นรับสั่งให้นำมาด้วยนางด้วยหลักภะเป็นอัณฑะ ได้ทรงอภิญญาหนึ่งองค์รัตนะ ตั้งไว้เป็นอุปมาสิสิแล. พระนางเป็นที่รัก เป็นที่พอพระทัยของพระราช ทรงเป็นที่คุ้นเคยแม้แห่งพระพุทธเจ้าเป็นต้น จึงปรากฏ (พระนาม) ว่า พระนาง “มิลลิกเทวี.” เรื่องพระนางมิลลิกา มาในอรรถกถากุมมาสัปปุญชาด ในสัตตนิมิต. เรื่อง ๒ เรื่องในสัตตนิมิตนันทนั้นเอง คือ เรื่องพระเทวีผู้ถวายขนมกุมามาส เรื่องพระเทวีผู้ถวายอภิญา(และ) เรื่องมือถืออย่างนี้คือ เรื่องมาหาคตเศรษฐี ๒ เรื่อง ในอรรถกถากุมมาทุกปางดาในเอกภาพสมวรร. เอกนิจด คืิอรวมมา(อรสภา) ในโสรญบท.