มัจจุราชา และความประพฤติในวรรณคดี : หน้า 65/265

ประโยค ๑ มัจจุราชา - มังคลตกที่นิสสัยแปล เล่ม ๓ หน้า ๖๕ นั่นอันมาในวรรณคดีสาเลยยศูตราและทุกีนยว่า “ความประพฤติสมเสมอ หรือความประพฤติดีงาม เพราะเหตุนี้ ชื่อว่าสีรยา ความประพฤติดีงามและความประพฤติ สมอันนั้น เพราะเหตุนี้ ชื่อว่าสีรยา จะเรียกว่าสีรยา ความปกติ สมอันนั้น เพราะเหตุนี้ ชื่อว่าสีรยา [๕๕] อรรถกถาจุฬาฏิบาปในอรรถติมรรครหัสแห่งภู- ปัญญาสังคะ และอรรถกถากฤษฏกตฤตกในอรรถกฤษตกบาต อังคุตตร- นิกายว่า “สองท่าว่า ปาณิตปิดํ ปาณาย คือ ละโทษเครื่องเป็น ผู้พูด คือเจตนาอันยังสัตว์มีชีวิตให้ตกลงไป กล่าวไว้ ปฏิวรโต ความว่า ย่อมเป็นผู้ผิด คือวันขาดจากโทษเครื่องเป็นผู้พูดอันนั้น จำเดิม แต่เวลาที่คนจะตาย สองท่าว่า นิทิจฉวตโต นิทิจฉตฺโต ความว่า ชื่อว่าผู้ที่ก่อนโบ่อนไว้จนแล้ว และผู้มีศราตราวางแล้ว เพราะไม่ ประพฤติดีอาเท่อนี้บ่หรือศาสตราเพื่อประโยชน์แก่คนเข้าไปมาสัตว์อื่น ก็เครื่องอุปกรณ์ที่เหลือทั้งหมดก่อนจะเสีย พึงทราบว่า สัตตราในบทว่า นิทิจฉตฺโต นี้ เพราะเป็นเครื่องบ่งบอกเลียนสัตว์ ทั้งหลาย ก็แต่จะไม้เท่าองค์คนแก่ก็ ไม้สปินก็ มีงบดี มีดพับ ก็ดี ที่พวกภิกษุอื่ลเที่ยวไป หาไม่จงสำรับทำร้ายผู้อื่นไม่ เพราะ เหตุนี้ภิกษุเหล่านี้ย่อมถึงความบ้า เป็นผู้ที่ก่อนโม้ไม้อ่อนวางแล้วมี ๓. ป สุ ๒๕๕ และ มโน. ปุจ. อง. ทุก ๒/๒. ๒. สู่ ๒/๒๓ และ มโน. ปุจ. อง. ทุก ๒/๒๕๖. ๓. มิน. ปุจ. ๒/๒๓. แต่ขำเท่าในวรรณคดีนิบาตเล่มเดียวกัน หน้า ๒๕๖.