ความเข้าใจในอคุลิและกุศลธรรม : หน้า 252/265

ประโยค ๕ - มังคลัตถิทิเป็นปลป ลม ๓ - หน้าที่ ๒๕๒ ประมาณอ้อมเป็นไปเพื่อความเกิดขึ้นแห่งอคุลิ และเพื่อความเสื่อมแห่งอคุลิ; ความไม่ประมาณอ้อมเป็นไป เพื่อความเกิดขึ้นแห่งอคุลิ และเพื่อความเสื่อมแห่งอคุลิ ด้วยเหตุนี้ ในฎีการณแห่งอกนิวต อังคุตตรนิยก พระผู้มพระภาคจึงตรัสไว้ว่า "ภิกษุทั้งหลาย เราไม่พิจารณาเห็นธรรมแม้อย่างหนึ่งอื่น อันเป็นเหตุเกิดขึ้นแห่ง อกุศลธรรมทั้งหลายยิ่งไม่เกิดขึ้นก็ดี เป็นเหตุเสื่อมแห่งกุศลธรรม ทั้งหลายที่เกิดขึ้นแล้วดี ก็เหมือนความประมาณนี้นะ ภิกษุทั้งหลาย. ภิกษุทั้งหลาย (เพราะว่า) เมื่อบุคคลประมาณแล้ว อกุศลธรรม ทั้งหลายอันยังไม่เกิด ก็เกิดขึ้น และอกุศลธรรมทั้งหลายที่เกิดขึ้นแล้ว ย่อมเสื่อมไป." และตรัสว่า ภิกษุทั้งหลาย เราไม่พิจารณาเห็นธรรมแม้อย่างหนึ่งอื่น อันเป็นเหตุเกิดขึ้นแห่งกุศลธรรมทั้งหลาย อันยังไม่เกิดก็แล้วกันดี เป็นเหตุเสื่อมแห่งกุศลธรรมทั้งหลายที่เกิดนั้น แล้วก็ดี เหมือนความไม่ประมาณนี้นะ ภิกษุทั้งหลาย. ภิกษุทั้งหลาย (เพราะว่า) เมื่อบุคคลไม่ประมาณแล้ว กุศลธรรมทั้งหลายอันยังไม่เกิด ย่อมเกิดขึ้น และอกุศลธรรมทั้งหลายที่เกิดขึ้นแล้วอ่อนเสื่อมไป." [๒๔๕] อรรถกาถึงสุดตรง ๒ นั้น ว่า "ความประมาณนี้วิจินฉันในคำว่า ยถูมิท ภิกขเว ปาโท นี้ ดังต่อไปนี้:- บทว่า ภิกขเว เป็นอปลนฺนะ ความว่า "ความประมาณนี้ ฉันใด." อาการแห่งความมั่นมา ชี้ว่าความประมาณ คำว่า อุปปุนา จ อุดา ธมฺมา ปริมาณวา นี้ พระมฺพรภาค