การจำแนกธาตุในพระศาสนา : หน้า 30/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 30 ของธาตุนั้น ๆ) โดยสสัมภารวิภัติ (จำแนกโกฏฐาสแห่งธาตุนั้น ๆ ออก กำหนดอาการไปทีละอย่าง) โดยสลักขณสังเขป (สังเขป โกฏฐาสทั้งหลายเข้าเป็นหมู่ ๆ ตามลักษณะของธาตุนั้น ๆ) โดย สลักขณะวิภัติ (จำแนกโกฏฐาสแห่งธาตุนั้น ๆ ออก กำหนดลักษณะ ไปทีละอย่าง ) [เจริญโดยสสัมภารสังเขป] ในอาการ 4 นั้น เจริญโดยสสัมภารสังเขปอย่างไร ? ภิกษุ ในพระศาสนานี้กำหนดเอาอาการแขนแข็งในโกฏฐาส ๒๐ ว่าปฐวีธาตุ กำหนดเอาอาการซึมซาบ อันเป็นความเหลวกล่าวคือเป็นน้ำในโกฏฐาส ๑๒ ว่า อาโปธาตุ กำหนดเอาความร้อนอันเป็นเครื่องเผาไหม้ใน โกฏฐาส ๔ ว่าเตโชธาตุ กำหนดเอาอาการพัดไปมาในโกฏฐาส ๖ ว่า วาโยธาตุ เมื่อเธอกำหนดอยู่อย่างนั้นแหละธาตุทั้งหลายจะปรากฏได้ เธออาวัชนาการไปมนสิการไปซึ่งธาตุทั้งหลายนั้นแล้ว ๆ เล่า ๆ อุป จารสมาธิจะเกิดขึ้นตามนัยที่กล่าวแล้วนั้นแล ล่าวแล้วนั้นแล แต่เมื่อภิกษุใดเจริญไป * ศัพท์ สสมภาร สลักขณ เข้าใจยากอยู่บ้าง พิจารณาตามนัยมหาฎีกาเข้าใจว่าดังนี้ ธาตุ ๔ ชื่อว่าสัมภาร เพราะเป็นเครื่องรวบรวมหรือเลี้ยงรักษาไว้แห่งโกฏฐาสทั้งหลาย มีผมเป็นต้น ส่วนโกฏฐาสทั้งหลายนั้นชื่อว่าสสัมภาร เพราะเป็นไปกับสัมภารคือธาตุ เหล่านั้น หรือว่าเพราะมีอาการของธาตุนั้น ๆ อยู่ในตัว นัยเดียวกัน ธาตุ ๔ ชื่อว่าลักขณะ เพราะเป็นเครื่องกำหดนแห่งโกฏฐาส ทั้งหลาย (ว่าเป็นธาตุอะไร) ส่วนโกฏฐาสทั้งหลายชื่อว่าสลักขณะ เพราะเป็นไปกับ ลักขณะคือธาตุเหล่านั้น หรือว่าเพราะมีอาการของธาตุนั้น ๆ อยู่ในตัว สสัมภาร...กําหนดอาการ สลักขณ....กำาหนดลักษณะ.