วิสุทธิมรรคแปล - การพิจารณาอัปปฏิกูลสัญญา : หน้า 109/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 109 ผู้มีอัปปฏิกูลสัญญาอยู่ และเมื่อทำการแผ่อสุภก็ดี มนสิการว่า ไม่เที่ยง เป็นต้นก็ดีนั้นแหละ ในวัตถุทั้งไม่ปฏิกูลและปฏิกูล ก็ชื่อว่าเป็นผู้มี ปฏิกูลสัญญาอยู่ ส่วนว่าเมื่อยังฉฟังคุเบกขา อันกล่าวไว้โดยนัยว่า "ภิกษุเห็นรูปด้วยจักษุแล้วไม่เป็นผู้ดีใจ...เลย" ดัง ดังนี้เป็นต้นให้เป็นไป เว้นอาการทั้งสอง (คือดีใจและเสียใจ) นั้นเสีย ทั้งในวัตถุที่ปฏิกูลและ ไม่ปฏิกูล ก็ชื่อว่า เป็นผู้มีสติสัมปชัญญะวางเฉยอยู่ เพราะในปฏิสัม ภิทา จำแนกความนี้แหละไว้โดยนัยว่า "ถามว่า ภิกษุเป็นผู้มีความ สำคัญว่าไม่ปฏิกูลในสิ่งปฏิกูลอยู่เป็นไฉน ? แก้ว่า ภิกษุแผ่ไปโดย เมตตาก็ดี พิจารณาโดยความเป็นธาตุก็ดี ในวัตถุอันไม่น่าปรารถนา...." ดังนี้เป็นอาทิแล ฤทธิมีความเป็นผู้สำคัญว่าไม่ปฏิกูลในสิ่งปฏิกูลเป็น อาทิอยู่เป็นปกติได้เป็นต้นนี้ เรียกว่า อริยาอิทธิ เพราะมีแต่แก่พระ อริยะทั้งหลายผู้ได้เจโตวสีเท่านั้น ด้วยประการฉะนี้ ๑. องฺ. ฉกก. ๒๒/๓๑๐. ๒. คำว่า ปฏิกูล ในที่นี้ท่านมิได้หมายแต่เพียงว่า สกปรก โสโครก แต่หมายถึงวัตถุที่ ไม่น่าปรารถนา น่าเกลียดน่าชัง ตลอดถึงสัตว์ คน ที่เป็นศัตรูผู้ร้ายที่เราเกลียดด้วย ฝ่าย ที่ไม่ปฏิกูลก็หมายตรงกันข้าม คือวัตถุที่น่าปรารถนา น่ารักน่าพอใจ ตลอดถึงสัตว์ คน ที่เป็นญาติมิตรที่เรารักด้วย จะเห็นได้ที่มีกล่าวถึงแผ่เมตตา การแผ่เมตตา ก็ต้องแผ่ไป ในคนและสัตว์ มิใช่แผ่ไปในสิ่งของ แม้ในสัตว์ คน ที่พึงเกลียด แต่ถ้าแผ่เมตตาไป ใจมุ่งหมายอยู่ในความสุขของ เขา หรือทำธาตุมนสิการ พิจารณาเห็นเป็นแต่ธาตุ สัญญาของผู้นั้นเป็นอัปปฏิกูลสัญญา แต่ถ้าเจริญอสุภ พิจารณาในด้านไม่งาม หรือมนสิการทางไตรลักษณ์ แม้วัตถุ สัตว์ คน นั่นน่ารักน่าปรารถนา สัญญาของผู้นั้นก็เป็นปฏิกูลสัญญา