ข้อความต้นฉบับในหน้า
ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 77
ธาตุที่ ๒ ที่ ๔ อาศัยธาตุที่ ๑ ที่ ๓ (๑) ธาตุที่ ๑ ที่ ๓ อาศัยธาตุที่ ๒
๒
ที่ ๔ (๑) ธาตุที่ ๒ ที่ ๓ อาศัยธาตุที่ ๑ ที่ ๔ (๑) ธาตุที่ ๑ ที่ 4
อาศัยธาตุที่ ๒ ที่ ๓ (๑) จึง (กลาย) เป็น ๖๑
ในธาตุเหล่านั้น ปฐวีธาตุเป็นปัจจัยแห่งการยัน ในเวลสก้าว
และถอยเป็นต้น ปฐวีธาตุนั้นแหละ อันอาโปธาตุช่วยแล้วก็เป็นปัจจัย
แห่งการทรงตัว ส่วนอาโปรธาตุอันปฐวีช่วยแล้ว เป็นปัจจัยแห่งความ
ไม่กระจัดกระจาย เตโชธาตุอันวาโยธาตุช่วยแล้ว เป็นปัจจัยแห่งการ
ยกขึ้น วาโยธาตุอันเตโชธาตุช่วยแล้ว เป็นปัจจัยแห่งการแกว่งไกว๒
พระโยคาวจรจึงมนสิการ โดยจำแนกปัจจัย ดังกล่าวมาฉะนี้
[ธาตุววัฏฐานให้สำเร็จอุปจารสมาธิ]
แม้เมื่อพระโยคาวจรมนสิการไป โดย (กำหนด) อากร (๑๓)
มีอรรถแห่งคำเป็นตนดังกล่าวมานี้แล ธาตุทั้งหลายย่อมจะปรากฏ
โดยมุขอันหนึ่ง ๆ เมื่อเธอนึกหน่วงมนสิการธาตุเหล่านั้นไปเนือง ๆ
อุปจารสมาธิย่อมจะเกิดขึ้นโดยนับที่กล่าวมาแล้วนั่นแล อุปจารสมาธินี้
นั้น ก็ได้ชื่อว่าจตุธาตุววัฏฐานนั่นเอง เพราะเกิดขึ้นด้วยอานุภาพแห่ง
ญาณที่กำหนดธาตุ ๔
๑. เรื่องธาตุอาศัยธาตุ หรือธาตุเป็นปัจจัยของกันและกันที่กล่าวตรงนี้ ดูลำพังพยัญชนะ
แล้ว ก็เข้าใจความหายของท่านได้ยากมา ต้องแปลเติมบ้างตัดบ้าง จึงพอได้ความ
ดังนี้แหละ.
๒. มหาฎีกาว่า เตโชธาตุ มีคติพลุ่งขึ้นข้างบน จึงเป็นปัจจัยแห่งการยกขึ้น ส่วน
วาโยธาตุ มีคติพัดไปโดยขวาง จึงเป็นปัจจัยแห่งการแกว่งไกว แต่ก็ต้องช่วยกัน