วิสุทธิมรรค: การศึกษาเรื่องนิวุฏฐธรรม : หน้า 180/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 180 อีกนัยหนึ่ง นิวุฏฐธรรม (เรื่องหรืออาการต่าง ๆ ที่อาศัยขันธ์ เช่น กำเนิด ชื่อ โคตร เพศ ผิวพรรณ ?) ทั้งหลาย ก็ชื่อนิวุฏฐ” หมาย ความว่าเป็นสิ่งที่อาศัยอยู่โดยเป็นโคจร (คือ เป็นอารมณ์สำหรับระลึก) กำหนดรู้ได้ด้วยวิญญาณ (ความรู้) ของตน อนึ่ง แม้ที่กำหนดรู้ ด้วยวิญญาณ (ความรู้) ของท่านผู้อื่น ก็ชื่อ นิวฏฐะ พึงเห็นในการ ระลึกถึงท่านผู้เป็นฉินนวัฏฏมกะ (ผู้ตัดวัฏฏสงสาร คือปริพพานแล้ว) นิวุฏฐธรรมเหล่านั้น ย่อมมีได้แต่พระพุทธทั้งหลายเท่านั้น คำว่า ปุพเพนิวาสานุสสติ คือภิกษุระลึกปุพเพนิวาสได้ด้วยสติ ใด สตินั้นชื่อว่าปุพเพนิวาสานุสสติ คำว่าญาณ หมายเอาญาณที่ สัมปยุตกับสตินั้น เพื่อประโยชน์แก่ปุพเพนิวาสานุสสติญาณนี้ ดังกล่าวมาฉะนี้ ชื่อ ว่า "เพื่อปุพเพนิวาสานุสสติญาณ"" มีอธิบายว่า "เพื่อบรรลุถึงซึ่งญาณ นั้น" บทว่า อเนกวินิต แปลว่า มิใช่อย่างเดียว อีกนัยหนึ่งความว่า ให้เป็นไปคือพรรณนาได้โดยประการเป็นอันมาก บทว่า ปุพเพนิวาส ได้แก่ (ขันธ) สันดานที่อาศัยมาในภพนั้น ๆ ตั้งต้นแต่ภพที่เป็นอดีต ใกล้ที่สุด” บทว่า อนุสฺสรติ คือระลึก (ย้อน) ตามไป ๆ โดย Q. ถ้าแปลอย่างนี้เป็นถูก เครื่องหมายหัวตาปูที่ นิวฏฐธมฺมา วา ก็เกิน ๒. นิวฏฐธรรม ที่กำหนดรู้ด้วยวิญญาณของท่านผู้อื่น เช่นประวัติของพระอดีตพุทธ ทั้งหลาบ ซึ่งพระพุทธเจ้าด้วยกัน ทรงระลึกกำหนดรู้แล้วตรัสเล่าไว้ ทั้งท่านเจ้าของ ประวัติและท่านผู้กำหนดรู้ ต่างก็ปรินิพพานด้วยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุไปหมดแล้ว (?) ถ้าแปลอย่างนี้เป็นถูก เครื่องหมายหัวตาปูที่ อตฺถาย ก็เกิน ๓. ๔. หมายถึงภพที่ล่วงมานี่เอง นับเป็น ๑ แล้วระลึกย้อนไป ๒-๓-๔-๕ ฯลฯ โดย ลำดับจนเป็นกัป ๆ.