อภิญญานิเทศ: ทิพพโสตธาตุกถา : หน้า 171/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 171 อภิญญานิเทศ ทิพพโสตธาตุกถา บัดนี้ ลำดับนิเทศแห่งทิพพโสตธาตุมาถึงแล้ว อรรถแห่งบาลี (อภิญญา) มีคำว่า "โส เอว สมาหิเต จิตฺเต ภิกษุนั้น ครั้นจิต เป็นสมาธิ ... อย่างนี้แล้ว " เป็นต้น ในทิพพโสตธาตุนิเทศนั้นก็ดี ในอภิญญา ๓ ต่อนั้นไปก็ดี” พึงทราบโดยนับที่กล่าวแล้ว (ในตอน ต้นอิทธินิเทศ) เถิด ข้าพเจ้าจักพรรณนาแต่คำที่แปลกกันเท่านั้น ในอภิญญาทั้งปวง [อรรถาธิบายศัพท์บาลีทิพพโสต] ในบาลี (ทิพพโสต) นั้น พึงทราบอรรถาธิบาย ในคำว่า "ทิพฺพาย โสตธาตุยา - เพื่อโสตธาตุอันเป็นทิพย์" นี้ โสตธาตุ นั้น ชื่อว่าเป็นทิพย์ เพราะเป็นเช่นของทิพย์ จริงอยู่ จริงอยู่ ธาตุคือ ประสาทหูของเทวดาทั้งหลาย เป็นธรรมชาติที่เกิดด้วยสุจริตกรรม อัน โทษทั้งหลาย มีน้ำดี เสมหะ และโลหิตเป็นต้น ไม่ขัดขวาง สามารถ รับอารมณ์แม้ในที่ไกลได้ เพราะพ้นจากโทษเครื่องขุ่นมัว จึงเป็นทิพย์ แม้ธาตุคือญาณโสต (ประสาทหูอันสำเร็จด้วยญาณ) อันเกิดด้วยกำลัง แห่งวิริยภาวนา"ของภิกษุนี้นี่เล่า ก็เป็นเช่นนั้นเหมือนกัน เพราะเหตุ โปรดนึกทบทวนว่าโลกิยอภิญญานั้นมี ๕ อธิบายมาแล้ว ๑ คืออิทธิวิธี ทิพโสต นี้เป็นที่ ๒ จึงเหลืออีก ๓ ๑. ๒. วิริยภาวนา ถ้าให้เราแปลก็คงแปลว่า "การบำเพ็ญเพียร" ง่าย ๆ เท่านั้นเอง แต่ มหาฎีกาท่านไม่ง่าย ท่านแก้ไว้ว่า กุศลภาวนาทั้งปวง เรียกว่าวิริยาภาวนา เพราะสำเร็จ ด้วยอำนาจวิริยารัมภะทั้งนั้น แต่เมื่อว่าโดยพิเศษ ในที่นี้ก็ได้แก่อิทธิบาทภาวนา