วิสุทธิมรรค: อิทธิบาทและฉันทะ : หน้า 118/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - 1 - หน้าที่ 118 เครื่องรุ่งเรือน เจริญ สูงขึ้นไปแห่งสัตว์ทั้งหลาย สมพระบาลีว่า "คำ ว่า อิทธิบาท ได้แก่กอง กองสัญญา กองสังขาร กองวิญญาณ แห่งภิกษุผู้เป็นอย่างนั้น" อีกนัยหนึ่ง ชื่อว่าบาท เพราะเป็นเครื่องอันบุคคลถึง หมาย ความว่า เป็นเครื่องให้บรรลุ บาทแห่งฤทธิ์ ชื่อว่าอิทธิบาท คำนี้ เป็นชื่อแห่งธรรมมีฉันทะเป็นต้น ดังพระบาลีว่า "ดูกรภิกษุทั้งหลาย หากภิกษุอาศัยฉันทะ ได้สมาธิ ได้ความที่จิตมีอารมณ์เป็นหนึ่งไซร้ นี้เรียกว่าฉันทสมาธิ ภิกษุนั้นยังฉันทะให้เกิด พยายามปรารภความเพียร ประคองจิตตั้งใจ เพื่อยังอกุศลบาปธรรมที่ยังไม่เกิดมิให้เกิดขึ้น ฯลฯ อาการเหล่านี้เรียกว่า ปธานสังขาร ด้วยประการดังนี้ ฉันทะนี้ด้วย ฉันทสมาธินี้ด้วย ปธานสังขารทั้งหลายนี้ด้วย นี้เรียกว่า อิทธิบาท ประกอบด้วยฉันทสมาธิและปธานสังขาร" ดังนี้ แม้ในอิทธิบาทที่เหลือ ก็พึงทราบความตามนัยที่กล่าวมานี้เทอญ [บท ๘ แห่งฤทธิ] บท ๘ มีฉันทะเป็นอาทิ พึงทราบว่า (เรียกว่า) บท 4 สมพระ บาลี (ในปฏิสัมภิทา) ว่า "บท 4 แห่งฤทธิเป็นไฉน? (บท 4 แห่ง ฤทธิคือ) หากภิกษุอาศัยฉันทะได้สมาธิ ได้ความที่จิตมีอารมณ์เป็น หนึ่งไซร้ ฉันทะมิใช่สมาธิ สมาธิก็มิใช่ฉันทะ ฉันทะเป็นอย่างหนึ่ง สมาธิก็เป็นอย่างหนึ่ง หากภิกษุอาศัยวิริยะ ได้สมาธิ ได้ความที่จิตมี * อภิ. วิ. ๒๕/๒๕๔