วิสุทธิมรรค: ความหมายของอารมณ์และสมาธิ : หน้า 119/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 119 อารมณ์เป็นหนึ่งไซร้ วิริยะมิใช่สมาธิ สมาธิก็มิใช้วิริยะ วิริยะเป็น อย่างหนึ่ง สมาธิก็เป็นอย่างหนึ่ง หากภิกษุอาศัยจิตตะ ได้สมาธิ ได้ ความที่จิตมีอารมณ์เป็นหนึ่งไซร้ จิตตะมิใช่สมาธิ สมาธิก็มิใช่จิตตะ จิตตะเป็นอย่างหนึ่ง สมาธิก็เป็นอย่างหนึ่ง หากภิกษุอาศัยวิมังสาได้ สมาธิ ได้ความที่จิตมีอารมณ์เป็นหนึ่งไซร้ วีมังสามิใช่สมาธิ สมาธิก็ มิใช่วีมังสา วีมังสาเป็นอย่างหนึ่ง สมาธิก็เป็นอย่างหนึ่ง เหล่านี้บท 4 แห่งฤทธิ เป็นไปเพื่อได้ฤทธิ ฯลฯ เพื่อความกล้าแห่งฤทธิ์ "๑ ดังนี้ เพราะเหตุที่ฉันทะ คือความเป็นผู้ใคร่จะยังฤทธิให้เกิดขึ้น ที่ ประกอบเข้าด้วยกันกับสมาธิแล้วเท่านั้น จึงเป็นไปเพื่อได้ฤทธิ อิทธิ บาทที่เหลือมีวิริยะเป็นต้นก็อย่างนั้น เพราะเหตุนั้น บท 4 มีฉันทะ เป็นต้นนี้ พึงทราบว่าท่านเรียกว่า บท 4 ในพระบาลีนั้น ๒ [มูล ๑๖ แห่งฤทธิ] ความที่จิตไม่หวั่นไหวโดยอาการ ๑๖ พึงทราบว่า (เรียกว่า) มูล ๑๖ สมบาลี (ในปฏิสัมภิทา) ว่า "ถามว่า มูลแห่งฤทธิ์มีเท่าไร ตอบว่า มูลมี ๑๖ คือ โกสัชชะ เพราะไม่หวั่นไหวด้วย (๑) จิตที่ไม่ฟุบลง ชื่อว่า อาเนญชะ เพรา ๑. ขุ. ป.๓๑/๕๕๐ ๒. บท 4 นี้ ก็คือสมาธิที่ประกอบด้วยอิทธิบาท 4 มีฉัทธสมาธิเป็นต้น กับตัวอิทธิบาท ๔ มีฉันทธเป็นต้น ลำพังอิทธิบาทจะทำให้เกิดฤทธิ์หาได้ไม่ ต่อประกอบเข้าด้วยกันกับ สมาธิ จึงจะสามารถทำให้เกิดฤทธิ์ได้