วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - วิญญาณและจิต : หน้า 237/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 236 ปัจจุบัน วิญญาณย่อมผูกหันด้วยอำนาจฉันทราคะในปัจจุบันนั้น เพราะ ความที่วิญญาณผูกพันอยู่ด้วยอำนาจฉันทราคะ บุคคลจึงยินดีนักใน ปัจจุบันนั้น เมื่อยินดีนักในปัจจุบันนั้น จึงชื่อว่าคลอนแคลนใน ปัจจุบันธรรมทั้งหลาย "" ดังนี้ ก็ในปัจจุบันทั้งสองนี้ สันตติปัจจุบันมาในอรรถกถาทั้งหลาย อัทธาปัจจุบันมาในพระสูตร ในปัจจุบันทั้งสามนั้น อาจารย์ลางพวกกล่าวว่า "ขณปัจจุบัน จิต เป็นอารมณ์ของเจโตปริยญาณได้" มีคำถามว่า เพราะเหตุไฉน ? มีคำแก้ว่า "เพราะจิตของผู้มีฤทธิ์และของผู้อื่น ย่อมเกิดขึ้นในขณะ เดียวกันได้" และนี้เป็นคำอุปมาแห่งจิตเหล่านั้น คือเมื่อดอกไม้ กำหนึ่ง บุคคลซัดไปในอากาศแล้ว ดอกไม้ดอกหนึ่ง ย่อมจะเสียบก้าน เข้ากับก้านของดอก (อีก) ดอกหนึ่งได้เป็นแน่ ฉันใด เมื่อจิตของ คนหมู่มากคิดนึกกันเป็นกลุ่มด้วยตั้งใจว่า "เราจักรู้จิตของคนอื่น " จิตของคนผู้หนึ่งย่อมจะประสานเข้ากับจิตดวงหนึ่ง (ของผู้ใดผู้หนึ่ง ในหมู่นั้น) ในอุปบาทขณะ หรือฐิติขณะ หรือภังคขณะก็ได้ เป็นแท้ ฉันนั้น" ๑. วิญญาณชนิดนี้ ท่านเรียกว่า นิกันติวิญญาณ (วิญญาณใคร่) ๒. คำว่าคลอนแคลนนี้ มหาฎีกาอธิบายว่า ถูกกิเลสมีตัณหาและทิฏฐิเป็นต้นชักไป (ให้ ยินดียินร้ายมีประการต่างๆ) ๓. ม.อุ. ๑๔/๓๖๖ ๔. มหาฎีกาว่า ที่ท่านไม่กล่าวว่า ขณะปัจจุบันมาในบาลี เพราะการทำอารมณ์ โดย ขณปัจจุบันนั้น ไม่มาในอรรถกถา (?) ๕. ว่าหมายถึงเกจิอาจารย์วัดอภัยศรี