วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ : หน้า 64/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 64 นั้น ในอนุปาทินนสันดาน กล่าวไว้แล้วในพุทธานุสตินิเทศ โดย นัยว่า แผ่นดินนี้คำนวณด้านหนาได้ประมาณเท่านี้ คือ ๒๔๐,๐๐๐ โยชน์ ดังนี้เป็นต้น แม้ในอุปาทินนสันดาน ที่ปรากฏเป็นของใหญ่เหมือนกัน โดย (ปรากฏแห่ง) สรีระของปลาเต่า เทวดา และทานพ เป็นต้น สม พระบาลีว่า "ดูกรภิกษุทั้งหลาย ในมหาสมุทร อัตภาพ (ลำตัวของ สัตว์) ทั้งหลาย ยาวตั้ง ๑๐๐ โยชน์ก็มี" ดังนี้เป็นอาทิ [ความเสมอด้วยมหาภูต] บทว่า "เพราะเสมอด้วยมหาภูต" มีพรรณนาว่า ก็ภูตคือธาตุ ทั้งหลายนั้น ตัวเองมิได้เป็นสิ่งมีสีเขียวเลย (แต่) แสดงอุปาทายรูป สีเขียวได้ ตัวเองมิได้เป็นสิ่งมีสีเหลืองเลย (แต่) แสดงอุปาทายรูป สีแดงได้ ตัวเองมิได้เป็นสิ่งมีสีขาวเลย (แต่) แสดงอุปาทายรูปสีขาวได้ เปรียบประดุจคนเล่นกล แสดง (กล) ทำน้ำอันมิใช้แก้วเลย ให้ เป็นแก้วได้ แสดงทำก้อนดินอันมิใช่ทองเลย ให้เป็นทองได้ ฉะนั้น อนึ่ง เหมือนคนเล่นกลนั้น ตัวเองมิได้เป็นยักษ์มิได้เป็นนกเลย (แต่ แสดงเป็นยักษ์ก็ได้เป็นนกก็ได้ ฉะนั้น เพราะเหตุนั้น ธาตุทั้งหลายนั้น จึงได้ชื่อว่า มหาภูต เพราะเสมอด้วยคนประหลาด (หรือคนไม่จริง) * อง, อฏฐก. ๒๓/๒๑๐.