จตุธาตุววัฏฐานและการวิเคราะห์ธาตุ : หน้า 17/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 17 ได้แก่สันนิฐาน (ลงความเห็น) ตามที่ได้กำหนดเห็นสภาวะ (ของ มัน) การวิเคราะห์ดูธาตุทั้ง ๔ ชื่อว่าจตุธาตุววัฏฐาน คำว่า ธาตุมนสิการ (ความทำในใจโดยความเป็นธาตุ) ธาตุกรรมฐาน (กรรมฐานมีธาตุเป็นอารมณ์) จตุธาตุววัฏฐาน (การวิเคราะห์ดู ธาตุ ๔) โดยความก็อันเดียวกัน (จตุธาตุวัฏฐาน ๒ อย่าง จตุธาตุววัฏฐานนี้นั้น (มี) มา ๒ อย่าง คือ อย่างสังเขป ๑ อย่างพิสดาร ๑ จตุธาตุววัฏฐานอย่างสังเขปนั้นมาในมหาสติปัฏฐาน สูตร อย่างพิสดารมาในมหาหัตถิปทุปมสูตร ราหุโลวาทสูตร และ ธาตุวิงภังคสูตร [จตุธาตุววัฏฐานอย่างสังเขป] จริงอยู่ จตุธาตุววัฏฐานนั้น มาโดยสังเขปในมหาสติปัฏฐาน สูตร โดยเป็นธรรมสำหรับผู้เจริญธาตุกรรมฐานที่มีปัญญากล้า ดังนี้ว่า "ดูกรภิกษุทั้งหลาย โคฆาตก์ผู้ชำนาญ หรือลูกมือโคฆาตก์ ฆ่าโคด แล้ว (ชำแหละ) แบ่ง (เนื้อ) ออกเป็นส่วน ๆ แล้วจึงนั่ง (ขาย) อยู่ที่ทางใหญ่สี่แพร่ ฉันใดก็ดี ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุ ก็ฉันนั้น พิจารณาดูกายนี้นี่แหละ ที่มันตั้งอยู่เท่าไร ที่เธอตั้งไว้เท่าไร ๒ ๑. คาวี แปลว่า โค สามัญก็ได้ สำหรับในที่นี้ฟังสนิทกว่าที่จะแปลว่า แม่โค. ๒. ปณิหิต รูปเป็นกัมมวาจก สองบทนี้น่าจะเป็นดังนี้ ยถาจิต เมื่อพิจารณาดูกายนั้น กายจะอยู่ในอิริยาบถใดก็ได้ ภิกษุจะเดินอยู่ ยืนอยู่ นั่งอยู่ หรือนอนอยู่ ก็เจริญธาตุ มนสิการได้ ยถาปณิหิต ก่อนจะเจริญธาตุมนสิการ ภิกษุจัดแจงแต่งกายให้อยู่ในท่า ที่ต้องการ เช่นนั่งขัดสมาธิ