การแปลความแยกกันได้และแยกกันมิได้ในวิสุทธิมรรค : หน้า 70/244

| - ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 70 [ความแยกกันได้และแยกกันมิได้] ข้อว่า "โดยแยกกันได้และแยกกันมิได้" ความว่า ธาตุทั้งหลาย นั้นเกิดร่วมกันแท้ แยกกันเป็นสัดส่วนมิได้ แม้ในกลาปหนึ่ง ๆ มี สุทธัฏฐกลาปเป็นต้น อันมีจำนวนต่ำกว่าเพื่อนก็ดี แต่ว่าโดยลักษณะ ละก็แยกกันได้ พระโยคาวจรจึงมนสิการ โดยแยกกันได้และแยกกัน มิได้ ดังกล่าวฉะนี้ [ความเข้ากันได้และเข้ากันไม่ได้ ข้อว่า "โดยที่เข้ากันได้และเข้ากันไม่ได้ " นั้น ความว่า ใน ธาตุเหล่านั้น แม้ที่แยกกันไม่ออกอย่างนี้ก็ดี ธาตุ ๒ ข้างหน้าเข้ากันได้ เพราะเป็นธาตุหนัก (ด้วยกัน) ธาตุ ๒ ข้างหลังก็อย่างนั้น คือเข้ากัน ได้ เพราะเป็นธาตุเบา (ด้วยกัน) แต่ว่าธาตุ (๒) ข้างหน้า เข้ากันไม่ได้ พระโยคาวจรจึงมนสิการ โดยที่เข้ากันได้และเข้ากันไม่ได้ ดังกล่าวมา ฉะนี้ [ความแปลกกันแห่งธาตุภายในกับธาตุภายนอก] ข้อว่า "โดยความแปลกกันแห่งธาตุภายในกับธาตุภายนอก" นัน วิเสสนะอยู่นอกสมาสบ้างก็ได้ สุทธัฏฐากกลาป คือกลุ่มรูปที่เป็นหมวด ๘ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม สี กลิ่น รส โอชา อันเป็นรูปแท้ดั้งเดิม เรียกว่า อวินิพโภครูป แยกกัน ไม่ได้ ในกามภพนี้ ถ้ามีอะไรมาผสมอีกก็เป็น 8 เป็น ๑๐... เช่นมีชีวิตมาผสมก็เป็น ชีวิตนวกะ (๕ กับชีวิต อายุนวกะ ก็เรียก) เป็นต้น