ข้อความต้นฉบับในหน้า
*
ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 71
ความว่า ธาตุภายในเป็นที่อาศัยแห่งวิญญาณวัตถุ วิญญัติ และอินทรีย์
ทั้งหลาย มีอิริยาบถ มีสมุฏฐานสี่ (ส่วน) ธาตุภายนอกมีประการ
ตรงกันข้ามกับธาตุในที่กล่าวแล้ว พระโยคาวจรจึงมนสิการ โดย
ความแปลกกันแห่งธาตุภายในกับธาตุภายนอก ดังกล่าวมาฉะนี้
[ความรวมเข้าด้วยกัน]
ข้อว่า "โดยรวม (ที่เหมือนกัน) เข้าด้วยกัน" นั้น ความว่า
ปฐวีธาตุ (ส่วน) ที่มีกรรมเป็นสมุฏฐาน ก็รวมเข้าเป็นอันเดียวกันกับ
ธาตุนอกนี้ ที่มีกรรมเป็นสมุฏฐาน (ด้วยกัน) เพราะไม่มีความต่างกัน
แห่งสมุฏฐาน ปฐวีธาตุ (ส่วน) ที่มีสิ่งอื่นมีจิตเป็นเป็นสมุฏฐาน
ก็อย่างนั้น คือรวมเป็นอันเดียวกับธาตุนอกนี้ ที่มีสิ่งอื่นมีจิ
ที่มีสิ่งอื่นมีจิตเป็นต้น
เป็นสมุฏฐาน (ด้วยกัน) พระโยคาวจรจึงมนสิการโดยรวม ที่เหมือน
กัน) เข้าด้วยกัน ดังกล่าวมาฉะนี้
[ความเป็นปัจจัยของกันและกัน]
ข้อว่า "โดยเป็นปัจจัย (ของกันและกัน) " นั้นความว่า ปฐวีธาตุ
อันอาโปช่วยยึดไว้ เตโชธาตุช่วยรักษาไว้ วาโยธาตุช่วยพะยุงไว้ (นั่น
มหาฎีกาว่า วิญญาณวัตถุ ก็คืออายาตนะภายใน 6 มีจักษุเป็นต้น วิญญัติ ๒ คือ กาย
วิญญัติ วจีวิญญาติ อินทรีย์ ๓ คือ อิตถินทรีย์ ปุริสินทรีย์ และชีวิตทรีย์ แต่ถ้า
วิญญาณวัตถุ หมายเอา หทยวัตถุ (คือหัวใจ) ตามที่เกิดอาจารย์ว่า อินทรีย์ก็เป็น ๘ ขึ้น
โดยเพิ่มอินทรีย์ที่เป็นรูปอีก ๕ คือ จักขุนทรีย์ ฯลฯ กายินทรีย์