วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - การทำทิพยจักษุ : หน้า 226/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 225 [เริ่มทำทิพยจักษุ] ก็แลอาทิกมิกกุลบุตร ผู้ปรารถนาจะเห็น (ด้วยทิพยจักขุ) อย่างนั้น จึงทำฌานที่เป็นบาทแห่งอภิญญา อันมีกสิณเป็นอารมณ์ ให้ควรแก่การนำ (จิต) ไป” (เพื่อทิพจักขุญาณ) ด้วยอาการทั้งปวง แล้ว ทำบรรดากสิณ ๓ นี้คือ เตโชกสิณ โอทาตรสิณ อาโลกสิณ อย่างใดอย่างหนึ่ง ให้ใกล้ (ที่จะเกิดทิพจักขุญาณ) จึงทำอุปจาร - ฌานให้เป็นโคจร" ขยาย (กสิณารมณ์) แล้วพักไว้ อธิบายว่า อัปปนา ไม่ควรให้เกิดขึ้นในอารมณ์ที่ขยายแล้วนั้น เพราะถ้าให้เกิด ขึ้น อารมณ์นั้นก็เป็นที่อาศัยแห่งปาทุกฌานไป ไม่เป็นที่อาศัยแห่ง บริกรรม ก็ในกสิณ ๓ นี้ อาโลกกสิณนั่นแหละดีกว่าเพื่อน เพราะเหตุนั้น พึงยังอาโลกกสิณนั้น หรือกสิณนอกนี้อย่างใดอย่างหนึ่งก็ตาม ให้เกิด ขึ้น (เป็นอุปจารฌาร) โดยนัยที่กล่าวในกสิณนิเทศแล้ว ตั้งอยู่ใน อุปจารภูมิแล จึงขยาย (อารมณ์กสิณ) เถิด แม้นัยในการขยาย อารมณ์นั้น ก็พึงทราบตามนัยที่กล่าวในกสิณนิเทศนั้นเหมือนกัน พระโยคาวจรจึงดูรูปที่มีอยู่ ในภายในที่แห่งกสิณารมณ์ที่ขยาย ๆ อภินิหารนี้มุ่งถึงบาลีว่า จิตต์ อภินิหรติ อภินินนาเมติ ที่กล่าวในเบื้องต้น ๒. ทำ...ให้เป็นโคจร มหาฎีกาอธิบายว่า ทำ...ให้คล่องแคล่ว ด. ๓. มหาฎีกาว่า เมื่อถึงอัปปนาแล้ว ก็เป็นอันไม่ได้ทำบริกรรม ปราศจากบิกรรมเสียแล้ว อภิญญาจะเกิดไม่ได้ การเห็นรูปก็ไม่มี ๔. เพราะปฏิภาคนิมิตเกิดพร้อมกับอุปจารฌาน ถึงอุปจารแล้วปฏิภาคนิมิตเกิด จึงขยาย ได้