วิสุทธิมรรคแปล: ความเห็นและจักษุในพุทธธรรม : หน้า 213/244

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๒ - หน้าที่ 213 ส่วนบุคคลใดเห็นทั้งสองทางนั้น บุคคลนั้น เพราะเหตุที่ล่วงเสียซึ่ง ความเห็น (ผิด) ไปนั้นได้ทั้งสอง ความเห็นนั้นของเขาจึงเป็นเหตุ แห่งทิฏฐิวิสุทธิ อันภิกษุพุทธบุตรทั้งหลายย่อมเห็นจุติและอุปบาตนั้น ได้ทั้งสองเป็นแท้ เพราะเหตุนั้น จึงว่า "(ญาณ) จักษุนั้นจัดว่าหมด จด เพราะเป็นเหตุแห่งทิฏฐิวิสุทธิ์ ด้วยการเห็นทั้งจุติและอุปบาต" ดังนี้ (ญาณ) จักษุนั้น บัณฑิตพึงทราบว่า ล่วงจักษุของมนุษย์ เพราะเห็นรูปได้เลยอุปจารของมนุษย์ไป หรือชื่อว่าล่วงจักษุของมนุษย์ เพราะล้ำตาเนื้อที่เป็นของมนุษย์ (ความแห่งบาลีตอนนี้ก็ว่า เห็น) ด้วยจักษุทิพย์ อันหมดจดล่วงจักษุของมนุษย์ (ดังอรรถาธิบายมา)นั้น คำว่า "ย่อมเห็นสัตว์ทั้งหลาย" คือมองเห็นสัตว์ทั้งหลาย ราว กะเห็นด้วยตาเนื้อของมนุษย์ ในสองคำว่า "จวมาเน อุปปชุชมาเน -ที่กำลังจุติ กำลังอุปบัติ " นั้น มีอรรถาธิบายว่า ในขณะจุติก็ดี ใน ขณะอุปปบัติก็ดี ไม่อาจเห็น (แม้) ด้วยทิพยจักษุ" แต่สัตว์เหล่าใดใกล้ จะจุติ กล่าวได้ว่าจักจุติบัดนี้ละ สัตว์เหล่านั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าทรง ประสงค์เอาว่ากำลังจุติ และสัตว์เหล่าใดถือปฏิสนธิแล้ว กล่าวได้ว่า ๑. ปาฐะในมหาฎีกาลิขิตไว้มีเอวศัพท์ที่ ปสฺสนฺติ ดังนี้ "พุทธปุตฺตา ปสฺสนฺติเยว" แล้วบอกไว้ด้วยว่า เอวศัพท์นั้นเป็นอวธารณะในบทหลัง ไม่เป็นอวธารณะในบทหน้า ๒. มหาฎีกาช่วยชี้เหตุว่า ไม่อาจเห็นแม้ด้วยทิพยจักษุญาณ เพราะขณะเป็นระยะสั้นนิด เดียว และเพราะรูปของสัตว์ลางเหล่าเป็นของละเอียดนัก อนึ่ง รูปรมณ์ของทิพยจักษุเป็น ปัจจุบัน และรูปารมณ์นั้นเป็นปุเรชาตปัจจัย ความเป็นไปแห่งมหรคตธรรมเหล่า ที่จะเว้น อาวัชนะและบริกรรมเสียหามีไม่ อีกทั้งรูปเมื่อขณะเกิดขึ้นหรือเมื่อขณะดับ หาอาจเป็น อารัมมณปัจจัยได้ไม่ เพราะฉะนั้น รูปในขณะจุติและอุปบาท จึงไม่อาจเห็นได้ด้วยทิพย จักษุ