การทำความเข้าใจความเพียรในพระพุทธศาสนา : หน้า 121/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 121 เหมือนบุรุษ (นั้น) ตั้งสติไว้ตรงที่ฟันเลื่อยกระทบไม้ ไม่ใส่ใจถึงฟัน เลื่อยมาหรือไป แต่ว่าฟันเลื่อยที่มาหรือไปก็มิใช่เขาไม่รู้ ปธาน (คือ ความเพียรเลื่อยไม้) เล่าก็ปรากฏอยู่ และเขายังประโยค (คือ กิริยาเลื่อยไม้) ให้สำเร็จ ก็ได้รับประโยชน์อันเยี่ยมฉะนั้น พึงทราบอรรถาธิบายแห่งคำว่า ปธาน เป็นต้น ถามว่า ปธาน เป็นไฉน ? แก้ว่า ทั้งกายทั้งจิตของภิกษุผู้ปรารภความเพียร เป็น (กัมมนิยะ) ควรแก่การ (ภาวนา ด้วยความเพียรใด ความเพียร อันเป็นเหตุควรแก่การแห่งกายและจิต) นี้ เรียกว่า ปธาน ถามว่า ประโยคเป็นไฉน ? แก้ว่า อุปกิเลสทั้งหลาย ภิกษุผู้ ปรารภความเพียรละได้ วิตกทั้งหลาย (ของเธอ) รำงับไป (ด้วย ภาวนานุโยคใด ภาวนานุโยคอันเป็นเหตุละอุปกิเลสรำงับวิตก) นี้ เรียกว่า ประโยค ถามว่า ธรรมวิเศษเป็นไฉน ? แก้ว่า สังโยชน์ทั้งหลาย ภิกษุ ผู้ปรารภความเพียรละได้ อนุสัยทั้งหลายสุดสิ้นไป (ด้วยธรรมใด ธรรมอันเป็นเหตุละสังโยชน์ เป็นเหตุสินอนุสัย) นี้เรียกว่าธรรมวิเศษ ธรรม ๓ อย่างนี้ มิได้เป็นอารมณ์ของจิตดวงเดียวกัน แต่ธรรม อย่างนี้ จะเป็นสิ่งที่พระโยคีไม่รู้ก็หามิได้ จิตเล่าก็มิได้ถึงซึ่งความ ส่ายไป ปธาน (ความเพียร) เล่าก็ปรากฏ และพระโยคีนั้นก็ยัง က ๑. พูดอย่างนี้ ท่านเรียกว่า ผเลน เหตุทัสสนะ (แสดงเหตุด้วยผล) ๒. มหาฎีกาว่า อุปกิเลส ในที่นี้หมายเอานีวรณ์ ละโดยวิกขัมภนปหาน วิตก หมายถึงมิจฉาวิตก มีกามวิตกเป็นต้น