ความหมายของเนวสัญญานาสัญญายตนะในวิสุทธิมรรค : หน้า 257/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 256 คำว่าสังขาราวเสสสมาบัติ ก็คืออารูปสมาบัติที่ ๔ อันมีสังขารถึง ซึ่งความละเอียดที่สุด [คำว่าเนวสัญญานาสัญญายตนะประสงค์เอาอะไร บัดนี้ เพื่อจะแสดงสิ่งที่เรียกว่า เนวสัญญานาสัญญายตนะ ด้วย อำนาจแห่งสัญญาที่พระโยคาวจร ได้บรรลุแล้วอย่างนั้น โดยความหมาย (ในวิภังค์) จึงกล่าวไว้ว่า "คำว่า เนวสัญญานาสัญญายตนะ หมาย ถึงธรรมคือจิตและเจตสิก ของบุคคลผู้เข้าถึงเนวสัญญานาสัญญายตนะ (ฌาน) หรือผู้เข้าถึง (คือเกิดใน) เนวสัญญานาสัญญายตนะ (ภพ) ผู้มีเนวสัญญานาสัญญายตนะ (ฌาน) เป็นธรรมเครื่องอยู่เป็นสุขใน ทิฏฐธรรมก็ได้" ดังนี้ ในบุคคล ๓ นั้น ธรรมคือจิตและเจตสิกของ บุคคลผู้เข้า (เนวสัญญานาสัญญายตนะ) ท่านประสงค์เอาในที่นี้ [ความหมายแห่งคำ] ส่วนความหมายแห่งคำในคำว่า เนวสัญญานาสัญญายตนะ นั่นจึง ทราบ (ดังต่อไปนี้) ฌานนั้นพร้อมทั้งสัมปยุตธรรมชื่อว่ามีสัญญาก็มิใช่ ไม่มีสัญญาก็มิใช่โดยแท้ เพราะไม่มีสัญญาหยาบ แต่ว่ามีสัญญาละเอียด เหตุนั้น ฌานนั้นจึงชื่อว่าเนวสัญญานาสัญญะ (ฌานมีสัญญาก็มิใช่ไม่มี สัญญาก็มิใช่) เนวสัยญานาสัญญะ (ฌาน) ด้วย เนวสัญญานาสัญญะ (ฌาน) นั้น ชื่อว่าเป็นอายตนะ เพราะนับเนื่องอยู่ในมนายตนะ และ ธัมมายตนะด้วย เหตุนั้นจึงชื่อเนวสัญญานาสัญญายตนะ (อายตนะ ศัพท์ทั้ง ๓ คือ สมาปนุน อุปปนุน ทิฏฐธมฺมสุขวิหาร มีความหมายต่างกัน ได้กล่าวไว้ แล้วในเชิงอรรถ ๑ หน้า ๒๓๘