วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ : หน้า 199/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 198 ท่านกำลังเดินไปจิตตลบรรพตวิหาร ถึงทางสอบแพร่ ก็หยุดคิดอยู่ว่า ทางนี้หรือทางนี้หนอ ครั้นนั้นเทวดาผู้ลิงอยู่ที่ภูเขายื่นมือชี้ให้ท่านว่า นั่นทาง ท่านอยู่ที่จิตตลบรรพต ๔ เดือนแล้ว คิดว่าจักไปในเวลา เช้าตรู่แล้ว (เข้า) จำวัด เทวดาผู้สิงอยู่ที่ต้นมณีละทางหัวที่จงกรม (มา) นั่งร้องไห้อยู่ที่ขั้นบันได พระเถระทักว่าใครนั่น "ข้าพเจ้าชื่อมนิลิยา" เจ้าข้า" "ร้องไห้ทำไม" "เกี่ยวกับการจะไปของท่าน" "เมื่ออาตมาอยู่ที่นี่ มีคุณอะไรแก่ท่านทั้งหลาย" "ท่านเจ้าข้า เมื่อท่านอยู่ที่นี่ พวกอมนุษย์ มีเมตตากันและกัน ทีนี้ ครั้นท่านไปเสีย เขาทั้งหลายก็จักก่อนการทะเลาะกัน พูดคำหยาบ กัน"- พระเถระจึงว่า "ถ้าเมื่ออาตมาอยู่ที่นี่ ความอยู่ผาสุก (เกิด) มีแก่ท่านทั้งหลายไซร้ ก็นับเป็นการดีอยู่" แล้วอยู่ที่จิตตลบรรพต นั้นต่ออีก ๔ เดือน แล้วยังคมนจิต (ความคิดจะไป) ให้เกิดขึ้น เช่นเดิมอีก ข้างเทวดาก็ (มา) ร้องไห้เช่นนั้นอีก โดยอุบายนั้น พระเถระอยู่ที่นั่น (จน) ปรินิพพานไปในที่นั้นเองแล ภิกษุผู้มีเมตตา เป็นวิหารธรรม ย่อมเป็นที่รักของอมนุษย์ทั้งหลาย ดังนี้ ๑. มหาฎีกาว่า รุกขเทวดามักได้ชื่อตามต้นไม้ที่อาศัย เทวดาผู้นี้อยู่ที่ต้นมณิละ จึงได้ชื่อเช่นนั้น ๒. พวกอมนุษย์นี้หมายถึงอะไร หมายถึงจำพวกอสุรกายกระมัง ๓. ฟังจนจบแล้วก็ไม่ทราบว่าพระวิสาขะท่านบำเพ็ญเมตตาอย่างไร อมนุษย์ถึงได้รักนัก ท่านเล่า แต่ผล เหตุไม่เล่า