วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ : หน้า 107/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 107 ๆ ทีเดียว" คำที่กล่าวมานี้เป็นมติของพระทีฆภาณกะ (ผู้กล่าวคัมภีร์ ทีฆนิกาย) และพระสังยุตตภาณกะ (ผู้กล่าวคัมภีร์สังยุตนิกาย) ก่อน ฝ่ายพระมัชฌิมภาณกะ (ผู้กล่าวคัมภีร์มัชฌิมนิกาย) ทั้งหลาย ประสงค์ เอาว่าแม้ในอุปจารแห่งฌานชันสูง ๆ ก็ละเอียดกว่าตัวฌานชั้นต่ำ (โดยลำดับกัน) เช่นว่า "ในปฐมฌานก็ยังหยาบ ในอุปจารแห่ง ทุติยฌานจึงละเอียด" ดังนี้ (เป็นตัวอย่าง) แต่ว่าโดยมติของ อาจารย์ทั้งหมดด้วยกัน คงได้ความว่า กายสังขารอันเป็นไปในกาลที่ ยังมิได้กำหนดถือเอา (พระกรรมฐาน) ไประงับลงในกาลที่กำหนด ถือเอา (พระกรรมฐาน) แล้ว กายสังขารอันเป็นไปในกาลที่ กำหนดถือเอา (พระกรรมฐาน) ก็ไประงับลงในอุปจารแห่งปฐมฌาน ฯลฯ กายสังขารอันเป็นไปในอุปจรแห่งจตุตถฌาน ก็ไประงับลงใน จตุตถฌาน" ดังนี้แล นี่เป็นนัยทางสมถะ เป็นอันดับแรก [นัยทางวิปัสนา] ส่วนในทางวิปัสนา กายสังขารอันเป็นไปในตอนที่ยังมิได้ กำหนดก็ยังหยาบ ในตอนที่กำหนดมหาภูตรูปเข้าจึงละเอียดลง แม้ กายสังขารในตอนที่กำหนดมหาภูตรูปนั้น ก็นับว่ายังหยาบอยู่ ต่อ ตอนที่กำหนดอุปาทารูปจึงละเอียดเข้า กายสังขารในตอนที่กำหนด อุปาทารูปนั้นเล่าก็นับว่ายังหยาบอยู่ ถึงตอนที่กำหนดสกลรูปนั้น * คือมติแรกท่านถือว่าตัวฌานชั้นต่ำกับอุปจารชั้นต่อไปนั้นเท่ากัน ส่วนมติหลังถือว่าอุปจารฌาน ชั้นสูงย่อมสุขุมกว่าตัวฌานชั้นต่ำ ไม่เท่ากัน