บทวิเคราะห์ความตายในพระธรรม : หน้า 16/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 16 ตกลงที่เป้า อันเขาตั้งไว้ ณ สี่แยกถนนใหญ่ ฉันใด แม้อุปัทวะทั้งปวง ก็ (ประดัง) ตกลงมาที่ร่างกาย ฉันนั้น อันว่าร่างกายนี้นั้น เพราะ ความ (ประดัง) ตกลงแห่งอุปัทวะเหล่านั้น ก็ถึงซึ่งความตายได้ ประการหนึ่งเหมือนกัน เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสไว้ ว่า "ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ครั้นกลางวันผ่านไป แล้ว กลางคืนย่างเข้ามา ย่อมพิจารณาเห็นอย่างนี้ว่า "ปัจจัยแห่ง ความตายของเรามีมากนะ คืองูจึงขับเอาเราก็ได้ แมลงป่องจึงตอด เอาเราก็ได้ จะขาบพึงกัดเอาเราก็ได้ เพราะปัจจัยมีงูขบเป็นต้นนั้น กาลกิริยาจึงมีแก่เราได้ ภาวะคือกาลกิริยานั้น จึงเป็นอันตรายแก่เรา (อนึ่ง) เราจึงพลาดตก (เหว ?) ก็ได้ ภัตรที่เรากินแล้วจึงเกิดเป็น พิษก็ได้ น้ำดีของเราจึงกำเริบก็ได้ เสมหะของเราจึงกำเริบก็ได้ ลม สัตถกะ (ตัดความสืบต่อแห่งชีวิต) ของเราจึงกำเริบก็ได้ เพราะ ปัจจัยมีพลาดตก (เหว) เป็นต้นนั้น กาลกิริยาจึงมีแก่เราได้ ภาวะ คือกาลกิริยานั้น จึงเป็นอันตรายแก่เรา" ดังนี้ พระโยคาวจรจึง ระลึกถึงความตาย โดยร่างกายเป็นสาธารณแก่สัตว์และปัจจัยแห่งความ ตายมากชนิด โดยนัยที่กล่าวมาฉะนี้ [อธิบายอาการที่ ๕ - - อายุทุพพลโต] บทว่า อายุทุพพลโต อธิบายว่า อันอายุนั้นไม่แข็งแรงอ่อนแอ" ๑. องฺ. อฏฐก. ๒๔/๓๓๑ ๒. ตรงนี้ปาฐะในวิสุทธิมรรคว่า อายุ นาเมต์ อพล์ ทุพพล น่าจะเรียง ทุพพล์ ไว้หน้า อพ เพราะทุพุพล เป็นศัพท์มีในบทตั้ง (อายุทุพพลโต) อพลเป็นบทไข หมายความว่า ทุ, อุปสัค ในที่เช่นนี้เป็น ภาวฏฺฐ - มีอรรถว่า "ไม่มี" เช่นเดียวกับ ท. ในบท ทุสฺสีโล ทุปฺปตฺโญ