วิสุทธิมรรคแปล: สัญญาและวิปัสนา : หน้า 259/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 258 ในคำของสามเณรนั้น คำว่า "น้ำมันมี" ก็ใช่ โดยมุ่งถึงความ (ที่น้ำมัน) ไม่ควร (ปน) กับยาคู เพราะมัน (มีติด) อยู่ข้างใน (บาตร) คำว่า 'ไม่มี' ก็ใช่ โดย (มุ่งถึง) การจะใช้งานต่าง ๆ มี เติมกะโหลกน้ำมันเป็นต้นฉันใด แม้สัญญานั้นก็ฉันนั้น จัดว่าเป็นสัญญา ก็มิใช่แท้ เพราะไม่สามารถจะทำสัญญากิจที่ชัดแจ้งได้ ไม่เป็นสัญญา ก็มิใช่ เพราะเป็นสิ่งที่มีอยู่โดยความเป็นเศษสังขารที่ละเอียด ถามว่า "ก็สัญญากิจในคำนั้น คืออะไร ? " แก้ว่า "สัญญา กิจ ก็คือการจำอารมณ์ได้อย่างหนึ่ง การเข้าถึงความเป็นวิสัย (คือ อารมณ์) แห่งวิปัสนาแล้วยังนิพพิทาให้เกิดได้อย่างหนึ่ง อันสัญญานั่น แม้กิจคือการจำ (อารมณ์) ก็มิอาจทำให้ชัดได้ ดังธาตุไฟในน้ำร้อน มิอาจทำกิจคือการเผาให้ได้ฉะนั้น แม้การเข้าถึงความเป็นวิสัยแห่ง วิปัสนาแล้วยังนิพพิทาให้เกิด ดังสัญญาในสมาบัติที่เหลือ ก็มิอาจทำ ได้ เพราะว่า ภิกษุผู้มิได้ทำอภินิเวส (คือวิปัสนา) ใน (นาม) ขันธ์ อื่น ๆ มาเลย อันจะสามารถที่จะพิจารณา (แต่) เนวสัญญานาสัญ ญายตนขันธ์แล้วถึงนิพพิทาได้ หามีไม่ เออ จะมีก็แต่ท่านสารีบุตร หรือท่านผู้มีปัญญามากเป็นปกติวิปัสสก (พิจารณาเห็นแจ้งอยู่โดยปกติ) ปานท่านสารีบุตรนั่นแหละจึงจะอาจ (พิจารณาเนวสัญญานาสัญญายตน ขันธ์ทำให้ถึงนิพพิทาได้) (แต่) แม้ท่านสารีบุตรนั้นก็อาจ (ทำได้) แต่โดยพิจารณาเป็นกลาป (คือเป็นกลุ่มเป็นหมวด) เท่านั้น หาอาจ (ทำ) โดยพิจารณา (แยกสัมปยุต) ธรรม (มีผัสสะเป็นต้น) ออกเป็น บทย่อย ๆ ไม่ ด้วยท่านเห็นอยู่ว่า "อันธรรมเหล่านี้ก็เป็นอย่างนั้น คือ