การก้าวล่วงรูปสัญญาและอรูปาวจรสมาบัติ : หน้า 239/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 238 หรือมีรูปาวจรสมาบัติเป็นเครื่องอยู่เป็นสุขในทิฏฐธรรมก็ดี สัญญา เหล่านี้เรียกว่า รูปสัญญา ภิกษุนั้นเป็นผู้ก้าวล่วง คือล่วงเลยไปอย่างดี แล้วซึ่งรูปสัญญาเหล่านี้ เพราะเหตุนั้น จึงว่า "เพราะก้าวล่วงรูป สัญญาโดยประการทั้งปวง” ดังนี้ แต่เพราะ (อรูปาวจร) สมาบัติเหล่านั้น พระโยคาวจรจะพึง บรรลุได้ด้วยการก้าวล่วงอารมณ์ (ตามลำดับ) ไม่เหมือนรูปาวจรฌาน มีปฐมฌานเป็นต้น ที่พึงบรรลุได้ในอารมณ์อันเดียวเท่านั้น เพราะ ฉะนั้น การพรรณนาความนี้ พึงทราบว่าข้าพเจ้าทำโดย (หมายถึง) การล่วงอารมณ์ด้วย [แก้ ปฏิฆสัญญาน อตฺถึงฺคมา ข้อว่า ปฏิฆสญฺญานํ อตฺถงฺคมา (เพราะตกไปแห่งปฏิฆ สัญญา) มีพรรณนาความว่า สัญญาอันเกิดขึ้นพร้อมเพราะการกระทบ กันแห่งวัตถุ มีจักษุเป็นอาทิ กับอารมณ์มีรูปเป็นต้น ชื่อปฏิฆสัญญษ คำนี้เป็นชื่อแห่งสัญญา ๕ มีรูปสัญญาเป็นต้น ดังบาลีว่า "ในสัญญา เหล่านั้น ปฏิฆสัญญาเป็นไฉน ? คือ รูปสัญญา สัททสัญญา คันธ สัญญา รสสัญญา โผฏฐัพพสัญญา สัญญาเหล่านี้เรียกว่า ปฏิฆ G. มหาฎีกาว่า ศัพท์ทั้ง ๓ คือ สมาปนุน อุปปนุน และทิฏฐธมฺมสุขวิหาร ท่านใช้หมายต่างกัน คือ สมาปนฺน (ถึงพร้อม คือเข้า) หมายทางกุศลสัญญา อุปปนุน (เข้าถึง คือเกิด หมายทาง วิปากสัญญา ทิฏฐธมฺมสุขวิหาร หมายทางกิริยสัญญา เพราะฌานเป็นเครื่องพักผ่อนอยู่สำราญ ในอัตภาพปัจจุบันแห่งพระอรหันต์ทั้งหลาย หมายความว่า พระอรหันต์เข้าฌานมิใช้เพื่อข่มนิวรณ์ หรือเพื่อไปเกิดเป็นพรหมในภพหน้า ท่านเข้าฌานเพื่อพักผ่อนอยู่สบายในอัตภาพปัจจุบันนี้เท่านั้น ดุจสามัญชนพักผ่อนหลับนอน เพื่ออยู่เป็นผาสุกในแต่ละวันฉะนั้น (?) ๒. อภิ, วิ. ๒๕/๒๕๓