การวิเคราะห์คำในวิสุทธิมรรค : หน้า 252/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 251 เปล่า เปล่า' 'วิวิตต์ วิวิตต์ - ว่าง ว่าง" ดังนี้ (นั่นเอง) แม้คำ ใดที่กล่าวไว้ในวิภังค์ ว่า "คำว่า นตฺถิ กิญจิ คือทำวิญญาณนั้นแล ไม่ให้มี ให้ปราศไป ให้อันตรธานไป (จน) เห็นว่าไม่มีอะไร ๆ เพราะฉะนั้นจึงเรียกว่า นตฺถิ กิญจิ” ดังนี้ คำนั้นราวกะกล่าวการ พิจารณาโดยความเสื่อมสิ้นไปก็จริง แก่ที่แท้ ความหมายของคำนั้น ก็ พึงเห็นอย่างที่ว่านั้นแหละ เพราะเมื่อพระโยคาวจร ไม่นึกถึงไม่ใส่ใจถึง ไม่กำหนดใจถึงวิญญาณนั้นเสีย ใส่ใจแต่ความไม่มี ความเปล่า ความ ว่าง ของมันอย่างเดียวเท่านั้น จึงจะเรียกได้ว่า ทำไม่ให้มี ให้ปราศไป ให้อันตรธานไป มิใช่โดยอย่างอื่น แล ส่วนในคำว่า "เข้าถึงอากิญจัญญายตนะอยู่” นั้น มีอรรถ วิเคราะห์ว่า "น้อยหนึ่งแห่งวิญญาณนั้นไม่มี" เพราะเหตุนั้น วิญญาณ นั้นจึงชื่อว่า อกิญจนะ มีอธิบายว่า สิ่งที่เหลืออยู่แห่งวิญญาณนั้น โดย ที่สุดแม้แต่เพียงความดับก็ไม่มี ความเป็น อกิญจนะ ชื่อว่า อากิญ ธัญญะ คำนี้เป็นคำเรียกความปราศไปแห่งวิญญาณ (ความรู้สึกที่มีอยู่) ในอากาสานัญจายตนะ (นั่นเอง) อากิญจัญญะนั้น ชื่อว่าเป็นอายตนะ โดยอรรถว่าเป็นที่อาศัยอยู่แห่งฌานนั้น ดังคำว่า เทวายตนะของเทวดา ทั้งหลาย เพราะเหตุนั้น ฌานนั้นจึงชื่อ อากิญจัญญายตนะ (ฌานมี ความไม่มีวิญญาณสักหน่อยเป็นที่อาศัยอยู่) คำที่เหลือก็มีอรรถเช่นที่ กล่าวมาก่อนนั้นแล นี้เป็นคำแก้อย่างพิสดาร ในอากิญจัญญายตนกรรมฐาน