วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ : หน้า 244/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 243 เข้าถึงอากาสานัญจายตนะอยู่" นั้น มีอรรถวิเคราะห์ว่า สิ่งที่ชื่อ อนันตะ เพราะไม่มีที่สุด อากาศเป็นอนันตะ จึงชื่ออากาสานันตะ อากาสานันตะนั่นเอง เป็นอากาสานัญจะ อากาสานัญจะนั้นชื่อว่าเป็น อายตนะ โดยอรรถว่าเป็นที่อาศัยอยู่แห่งฌานนี้ พร้อมทั้งสัปยุต ธรรม ดังคำว่า เทวายตนะ (คือ เทวสถาน) ของเทวดาทั้งหลาย เหตุนั้น ฌานนั้นจึงชื่ออากาสานัญจายตนะ (ฌานมีอากาศหาที่สุดมิได้ เป็นที่อาศัยอยู่) คำว่า "เข้าถึง----อยู่" นั้น ความว่า บรรลุ อากาสานัญจายตนะนั้นแล้ว คือทำอากาสานัญจายนะนั้นให้สำเร็จแล้ว แลอยู่ไปโดยอิริยาบถวิหาร (การผลัดเปลี่ยนอิริยาบถ) อันสมควรแก่ ฌานนั้น นี้เป็นคำแก้อย่างพิสดาร ในอากาสานัญจายตนกรรมฐาน วิญญาณัญจายตนะ ส่วนพระโยคาวจรผู้ใคร่จะเจริญวิญญานัญจายตนะ (ต่อไป) จึง เป็นผู้ประพฤติวสีภาวะ (ทำให้ชำนิชำนาญ) ในอากาสานัญจายน สมาบัติ โดยอาการ ๕ แล้ว (พิจารณาให้) เห็นโทษในอากาสา นัญจายตนะ ว่า "สมาบัตินี้ มีข้าศึกคือรูปาวจรฌานอยู่ใกล้ และยัง ในที่นี้ อายตนะ มีความหมายว่า ที่อาศัยอยู่ มหาฎีกาว่า แม้จะหมายความว่า เป็นเหตุ เป็นบ่อเกิด ที่เกิด... อีกก็ได้