การเจริญเมตตาและอาฆาตในพระพุทธศาสนา : หน้า 165/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 164 ต้องการธรรมส่วนใด ๆ ของเขา ก็พึงระลึกเอาธรรมส่วนนั้น ๆ เถิด อนึ่ง เพื่อจะยังความข้อนี้ว่า "การเจริญเมตตา (นั้น) มิใช่เป็นการที่บุคคลทั้งหลายเช่นนั้นจะทำได้ยาก" ดังนี้ ให้กระจ่าง อาฆาตปฏิวินัยสูตร ในปัญจกนิบาต (ดัง) นี้ว่า "ดูกรอาวุโส อาฆาตปฏิวินัย ๕ นี้ ซึ่งเป็นที่ ๆ ความอาฆาตอันเกิดขึ้นแก่ภิกษุแล้ว พึงถูกขจัดเสียได้ โดยประการทั้งปวง" ดังนี้เป็นต้น บัณฑิตพึง ๕ (นำมากล่าว) ให้พิสดารเถิด [สอนตนนัยที่ ๒ - โกรธคือทำทุกข์ให้ตนเอง] แต่ถ้าเมื่อพระโยคาวจรนั้นพยายามอยู่ถึงอย่างนั้น ความอาฆาต ก็ยังเกิดขึ้นอยู่นั่นไซร้ ทีนี้เธอจึงโอวาทตนดังนี้ว่า "(๑) ถ้าศัตรูทำทุกข์ให้แก่เจ้าใจสิ่งอันเป็นวิสัย (คือกาย) ของตนไซร้ ไฉนเจ้าจึงปรารถนาจะทำ ทุกข์ไว้ในใจของตัว ซึ่งมิใช่วิสัย (คือไม่ใช่กาย) ของเขาเล่า (๒) ตัวเจ้า (เมื่อออกบวช) ยังละ (มารดาบิดา) ผู้มีอุปการคุณมาก (และ) หมู่ญาติผู้ร้องให้น้ำตา ๑. องฺ. ปญฺจก. ๒๒/๒๐๓ ๒. ท่อนหลังนี้อธิบายว่า "โกรธแล้วคิดอาฆาตจะทำทุกข์ให้เขา ท่านั้นท่านี้ให้กลุ้มไป แต่เขาไม่รู้ และไม่ทุกข์สักหน่อย ที่แท้ก็ทำทุกข์ไว้ในใจตัว คือว่าทำทุกข์ให้ตัวนั่นเอง" เช่นนี้กระมัง วิสัย นั้นมหาฎีกาแก้ว่า กาย