วิสุทธิมรรค: การทำความเข้าใจกรรมฐาน : หน้า 128/266

ประโยค๘ - วิสุทธิมรรคแปล ภาค ๒ ตอน ๑ - หน้าที่ 128 เพราะกรรมฐานนี้เกิดจากสัญญา มีสัญญาเป็นเหตุ มีสัญญาเป็นแดนเกิด เพราะฉะนั้น พึงทราบว่า ย่อมปรากฏได้ต่าง ๆ กัน เพราะมีสัญญาต่างกัน [ย้ำเรื่องธรรม ๓ ข้อ] အာ အာ ก็ในกรรมฐานนี้ จิตที่มีลมอัสสาสะเป็นอารมณ์ เป็นจิตดวงหนึ่ง จิตที่มีลมปัสสาสะเป็นอารมณ์ ก็เป็นจิตดวงหนึ่ง จิตที่มีนิมิตเป็น อารมณ์ ก็เป็นจิตดวงหนึ่งแท้ อันธรรม ๓ ข้อนี้ ของผู้ใดไม่มี กรรมฐานของผู้นั้นย่อมไม่ถึงอัปปนา ไม่ถึงอุปจารเลยทีเดียว แต่ธรรม ข้อนี้ของผู้ใดมีอยู่ กรรมฐานของผู้นั้นแหละ ย่อมถึงอุปจารด้วย อัปปนาด้วย จริงอยู่ คำนี้ ท่านกล่าวไว้ (ในปฏิสัมภิทามรรค) ว่า นิมิต ลมอัสสาสะ ลมปัสสาสะ มิได้เป็น อารมณ์ของจิตดวงเดียวกัน แต่เมื่อภิกษุไม่รู้ ธรรม ๓ อย่าง (นี้) ภาวนาก็ไม่สำเร็จนิมิต ลมอัสสาสะ ลมปัสสาสะ มิได้เป็นอารมณ์ ของจิตดวงเดียวกัน แต่เมื่อภิกษุรู้ธรรม อย่าง (นี้) ภาวนาย่อมสำเร็จ * ปาฐะในวิสุทธิมรรคว่า เนว อปปน น อุปจาร์ ปาปุณาติ เรียงอัปปนาไว้ก่อนอุปจาร ผิดลำดับอย่างไรอยู่ ไม่เห็นมีความจำเป็นอย่างไรเลยที่จะเรียงอย่างนั้น ปาฐะต่อไปบรรทัดล่างก็มี ว่า... อุปจารญจ อปปนญจ ปาปุณาติ ถูกลำดับดี ตรงนี้มหาฎีกาแก้ไว้ว่า "น อุปจารยุติ อุปาจารมฺปิ น ปาปุณาติ ปเคว อปปนนฺติ อธิปหาโย-คำว่าไม่ถึงอุปจาร อธิบายว่า แม้อุปจาร ก็ยังไม่ถึง จะกล่าวอะไรถึงอัปปนาเล่า" ดังนี้ น่าจะเข้าใจว่า ตรงนี้มีแต่ น อุปจาร์ ส่วน เนว อปปนํ เกิน ถ้าตัด เนว อปปน ออก ความจะสนิทดีกว่า