วิญญาธรรมแปลภาค ๓ ตอน ๒: ความเข้าใจและการพิจารณา : หน้า 198/329

ประโยคเส - วิญญาธรรมแปลภาค ๓ ตอน ๒ (ตอนจบ) หน้าที่ 198 [สังขุปกาขำกำหนดความแปลกแนววิญญาธรรมนี้] อีกนิดหนึ่ง อันธรร (นั่น) ยอมได้แน่นน ด้วยเหตุ ๕ คือโดยสภาพ บาง โดยจิตนิสธรรม (ธรรมที่เป็นพื้นศึกษา) บาง โดยคุณของมันบ้าง โดยอารมณ์บ้าง โดยอาณัติ (แสนทีมา) บาง ก็ถ้าสังขุขาออก (จากอารมณ์ที่ผิด ?) เพราะพิจารณา สังขุทั้งหลายโดยความไม่แน่ใจใช่ไหม มรรด (หรือรรศมังดุญวคนล) ย่อมหลุดฟูดโดยอเนวิคติวิญญาณ ถ้าออกเพราะพิจารณาโดยความเป็น ทุกข์ใช่ไหม ย่อมหลุดพันโดยอัปปนิหิตวิญญาณ ถ้าออกเพราะพิจารณา โดยความเป็นอนัตตาใช่ไหม ย่อมหลุดพันโดยสุขวิญญาณ นี่ชื่อว่านาม โดยสังขุของตน ส่วนว่ามรรดนั้นชื่อว่า อนิมวรรด ก็เพราะท่ามวัณโลค (แยกก้อน) แห่งสังขุทั้งหลายแล้วจะนิ่งนิด สุขนิมิต สัสตนิมิต ทั้งหลาย ด้วยอนิจจานุปัสนา (สำเร็จ) มา อันนี้ ชื่อว่าผลนิสธรรมมรรด ก็เพราะสัญญา ยงปณิธิถือความปรารถนาให้สองแง่ทั้งมวล โดยความเป็นอัตตาใช่ไหม ย่อมหลุดพันโดยสูญญวีโมก์ นี่ชื่อว่า นาม โดยสังขุของตน ส่วนว่ามรรดนั้นชื่อว่า สุขนรรด เพราะว่าจากกิเลสมีรักะ * สรส-สรองตน มฤคฤกแก้ว ได้แก่ “สภาพะ-ความเป็นเอง” แล้วขยายความว่า ความเป็นไปของตนที่แปลกไปตามก็