อรรถแห่งอินทรีย์และพล : หน้า 223/329

ประโยคส- วิสุทธิธรรมแปล ภาค ๓ ตอน ๒ (ตอนจบ) - หน้าที่ 223 [อรรถแห่งอินทรีย์และพล] ธรรมชื่อว่อินทรีย์ เพราะอรรถคือความเป็นใหญ่ได้แก่รอบ งำ (อุกกุล) ได้ เหตุอารมณ์เสียซึ่งลักษณะ (ความไม่เชื่อ) โกลิสะ (ความเกื้อกูลกัน) ปทกะ (ความขาดสติ) วิเกษะ (ความฟุ้งซ่าน) และสัมโมทะ (ความหลงไม่รู้จริง) อันนี้ ธรรมชื่อพล เพราะอรรถ คือไม่พึงหวั่นไหว เหตุอความล้มล้างเป็นต้นไม่พึงรองมิได้ ทั้ง ๒ อย่างนั้นมีภาคเป็น ๕ ด้วยอำนาจธรรมมีศรษะบาน ในอิทธิ เหตุนนั้น ท่านจึงกล่าวว่า อินทรีย์ ๕ พล ๕ [อรรถแห่งโพชงค์และองค์สมรร] ธรรม ๑ สติเป็นต้น ชื่อว่าโพชงค์ เพราะเป็นองค์แห่งสัตว์ ผู้ครู้ (อริสัจ ๔) องค์ ธรรม ๕ มีสัมมาทิฐิเป็นต้น ชื่อว่าเป็น องค์สมรร เพราะอรรคเป็นนิยมนิธะ (นำเอาถงสรรวุต) เหตุนัน ท่านจึงกล่าวว่า โพชงค์ ๓ อริยมรรคมีองค์ ๔ [โพชิปกิยธรรมในบริดตา ฯ กันและในจิตดวงเดียว] โพชิปกิยธรรม ๑๓ จึงกล่าวมานี้ ย่อมมีได้ในจิตต่าง ๆ ใน บุพกาลดังนี้ คือ เมื่อโลภวิตเป็นไปอยู่ กลายานปลาสติปฐมัน ย่อมมีแกะรั้ะโยคาวักผู้กำหนดกายด้วยอาการ ๑๔ เวทนาปัสสาวะ ปฏิฐานย่อมมีแกะรั้ะผู้กำหนดเวนานด้วยอาการ ๕ จิตตานุปสานสติปฐมันอ่อน ย่อมมีแกะรั้ะกำหนดจิตด้วยอารการ ๖ และธิวนาปัสสาวะปฏิฐานอ่อน มีแกะรั้ะกำหนดธรรมทั้งหลายด้วยอาการ ๕ สัมปปรานาที่ ๑ ย่อมมีใน