วาทศาสตร์ในพระไตรปิฎก : หน้า 247/373

บทที่ 9 วาทศาสตร์ในพระไตรปิฎก 9.1 ภาพรวมวาทศาสตร์ในพระไตรปิฎก ในบทนี้จะกล่าวถึงหลักการพูดของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าและพุทธบริษัทซึ่งถือเป็น หลักวาทศาสตร์ที่ปรากฏอยู่ในพระไตรปิฎก โดยแบ่งเนื้อหาออกเป็น 6 ประเด็นหลัก คือ วาจา สุภาษิตหลักพื้นฐานของการพูด, อานิสงส์การกล่าววาจาสุภาษิต, โทษของการกล่าววาจา ทุพภาษิต, หลักการแสดงธรรม, หลักการตอบปัญหาของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และการโต้ วาทธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าและพุทธบริษัท วาจาสุภาษิตอันเป็นหลักพื้นฐานของการพูดนั้นมีอยู่ 5 ประการ คือ เป็นคำจริง เป็น คำสุภาพ พูดแล้วก่อให้เกิดประโยชน์ พูดด้วยจิตเมตตา และพูดถูกกาลเทศะ อานิสงส์แห่งวาจาสุภาษิตนั้นได้ยกตัวอย่างลักษณะมหาบุรุษที่เป็นผลจากการกล่าว วาจาสุภาษิตมาข้ามภพข้ามชาติของพระโพธิสัตว์และบัณฑิตอื่นๆ ในกาลก่อน ได้แก่ อดีตชาติ ของพระสาวก เป็นต้น ส่วนโทษของวาจาทุพภาษิตนั้นก็จะเป็นตัวอย่างโทษที่พระโพธิสัตว์ได้ รับอันเป็นผลจากการกล่าววาจาทุพภาษิต หลักการแสดงธรรมนั้นแบ่งออกเป็น 2 หัวข้อ คือ องค์แห่งธรรมกถูกหลักพื้นฐาน ของการแสดงธรรม และ หลักการแสดงธรรมให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ในหัวข้อหลังนี้ เรียบเรียงขึ้นจากการสังเกตการแสดงธรรมแต่ละครั้งของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าว่า พระองค์มี หลักอยู่อย่างน้อย 4 ประการ คือ แสดงธรรมโดยยึดผู้ฟังเป็นศูนย์กลาง, แสดงธรรมโดยยก หลักการ และตัวอย่างประกอบ, แสดงธรรมโดยใช้อุปมาอุปไมย และแสดงธรรมโดยใช้สื่อการ สอน ด้วยหลักทั้ง 4 ประการนี้ทำให้การแสดงธรรมแต่ละครั้งของพระองค์เกิดประสิทธิภาพ และประสิทธิผลสูงยิ่ง คือ มีผู้ศรัทธาเลื่อมใสปฏิญาณตนเป็นพุทธมามกะจำนวนมาก และมีผู้บรรลุ ธรรมเป็นพระอริยบุคคลกันมากมาย หลักการตอบปัญหาของพระสัมมาสัมพุทธเจ้านั้นมี 4 ประการ คือ เอกังสพยากรณีย ปัญหา ปัญหาที่พึ่งตอบโดยนัยเดียว, ปฏิปุจฉาพยากรณียปัญหา ปัญหาที่พึ่งย้อนถามแล้วจึงตอบ วิภัชชพยากรณียปัญหา ปัญหาที่พึงจำแนกแล้วจึงตอบ และฐปนียปัญหา ปัญหาที่พึงงดตอบ 236 DOU สรรพ ศ า ส ต ร์ ในพระไตรปิฎก