บทเรียนจากกระต่ายตื่นตูม: การพิสูจน์ความจริง : หน้า 292/373

เมื่อพระสารีบุตรกล่าวจบ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ทรงตรัสสรรเสริญพระสารีบุตร กระต่ายตื่นตูมอุทาหรณ์การเชื่อโดยไม่ได้พิสูจน์ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ในอดีตกาล พระโพธิสัตว์บังเกิดในกำเนิดราชสีห์ อาศัยอยู่ ในป่าแห่งหนึ่ง ในสมัยนั้น มีดงตาลปนกับต้นมะตูมอยู่ในที่ใกล้กับทะเล วันหนึ่ง กระต่ายตัวหนึ่ง มานอนอยู่ใต้ใบตาล และคิดว่า ถ้าแผ่นดินนี้ถล่ม เราจักไปที่ไหน ขณะนั้นเอง ผลมะตูมสุกผล หนึ่งหล่นลงบนใบตาลนั้น เพราะเสียงใบตาลนั้นกระต่ายนั้นจึงคิดว่า แผ่นดินถล่มแน่ จึงกระโดดหนีไปไม่เหลียว หลัง กระต่ายตัวอื่นจึงถามว่า ท่านกลัวอะไร กระต่ายตัวนั้นกล่าวว่า แผ่นดินถล่มที่นั่น คราว นั้นกระต่าย 1,000 ตัวได้ร่วมกันหนีตามไป และยังมีสัตว์อื่นๆ อีกจำนวนมากตลอดพื้นที่ 16 กิโลเมตรหนีตามไปด้วยเพราะเชื่อว่าแผ่นดินถล่มจริง ๆ พระโพธิสัตว์เห็นสัตว์เหล่านั้นกำลังหนีอยู่ จึงถามว่า นี่อะไรกัน เมื่อได้ฟังว่า ที่นั่น แผ่นดินถล่ม จึงคิดว่า ธรรมดาแผ่นดินถล่ม ย่อมไม่มีในกาลไหนๆ สัตว์เหล่านั้นจักเห็นอะไร บางอย่างเป็นแน่ ถ้าเราไม่ช่วยสัตว์ทั้งปวงจักพินาศ พระโพธิสัตว์จึงวิ่งยังเชิงเขาแล้วบันลือ สีหนาทขึ้น 3 ครั้ง ด้วยความกลัวราชสีห์ สัตว์เหล่านั้นจึงหยุดวิ่ง ยืนรวมกันอยู่เป็นกลุ่ม ๆ ราชสีห์ถามว่า พวกท่านหนีเพื่ออะไร สัตว์เหล่านั้นกล่าวว่า แผ่นดินถล่ม ราชสีห์ถาม ว่า ใครเห็นแผ่นดินถล่ม สัตว์เหล่านั้นกล่าวว่า ช้าง ช้างกล่าวว่า พวกข้าพเจ้าไม่รู้ พวกสีหะรู้ สีหะก็กล่าวว่า พวกข้าพเจ้าไม่รู้ พยัคฆ์รู้ แรด... โค... กระบือ.... โคลาน... สุกร... มฤค... พวก มฤคก็กล่าวว่า ข้าพเจ้าไม่รู้ พวกกระต่ายรู้ พวกกระต่ายจึงบอกว่า กระต่ายตัวนั้นพูด พระโพธิสัตว์จึงสอบถามกระต่ายตัวนั้น และพาไปดูที่เกิดเหตุไม่เห็นแผ่นดินถล่มแต่ พบลูกตาลสุกตกอยู่บนใบตาล จึงบอกเรื่องทั้งหมดให้สัตว์ทั้งหลายทราบ ในกาลนั้น ถ้าพระ โพธิสัตว์ไม่ช่วยไว้ สัตว์เหล่านั้นจะวิ่งลงสู่ทะเลพากันตายทั้งหมด เมื่อพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แสดงธรรมจบแล้วทรงประชุมชาดกว่า ราชสีห์ในครั้งนั้น คือ เราตถาคต จากเรื่องกระต่ายตื่นตูมที่กล่าวมานี้จะเห็นว่า การเชื่อโดยไม่ได้พิสูจน์ด้วยตนเองเป็น อันตรายและไม่ใช่แนวทางที่ถูกต้องเจตคติอันนี้เป็นหลักการที่สำคัญอันหนึ่งในพระพุทธศาสนา ซึ่งเป็นเครื่องยืนยันได้เป็นอย่างดีว่า พระสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่ได้สอนให้คนเชื่ออย่างงมงาย แต่ ทรงสอนให้คนรู้จักใช้ปัญญาในการพิจารณา สอนให้รู้จักการพิสูจน์ด้วยตนเอง แต่ทั้งนี้การ 'ทททนายชาดก, ขุททกนิกาย ชาดก, มก. เล่ม 58 ข้อ 586-589 หน้า 530-537. บทที่ 1 0 วิ ท ย า ศ า ส ต ร์ ในพระไตรปิฎก DOU 281