การรักษาสุขภาพในพระไตรปิฎก : หน้า 334/373

11.3 การรักษาสุขภาพในพระไตรปิฎก การรักษาสุขภาพนั้น เป็นการเยียวยารักษาสุขภาพอันเกิดจากการอาพาธหรือเจ็บ ป่วยด้วยเหตุต่าง ๆ ให้กลับคืนสู่ภาวะปกติ ซึ่งสาเหตุแห่งการอาพาธนั้นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัส ไว้ว่ามี 8 ประการด้วยกันดังจะกล่าวในหัวข้อต่อไปนี้ 11.3.1 สาเหตุแห่งการอาพาธในพระไตรปิฎก อาพาธ แปลว่า ความเจ็บป่วยด้วยโรคต่างๆ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าผู้ทรงมีสัพพัญ ญุตญานรอบรู้ในสิ่งทั้งปวงรวมทั้งเรื่องทางการแพทย์ด้วย พระองค์ตรัสถึงสาเหตุสำคัญแห่ง การอาพาธไว้ 8 ประการ ดังที่ปรากฏอยู่ในอาพาธสูตร ดังนี้ 1) อาพาธอันเกิดจาก “ดี” เป็นสาเหตุ 2) อาพาธอันเกิดจาก “เสมหะ” เป็นสาเหตุ 3) อาพาธอันเกิดจาก “ลม” เป็นสาเหตุ 4) อาพาธอันเกิดจาก “ดี, เสมหะ, ลม ประชุมกัน” 5) อาพาธอันเกิดจาก “ฤดูแปรปรวน” 6) อาพาธอันเกิดจาก “การบริหารร่างกายไม่สม่ำเสมอ” 7) อาพาธอันเกิดจาก “การถูกทำร้าย” 8) อาพาธอันเกิดจาก “วิบากกรรม” คำว่า “ดี” แปลมาจากภาษาบาลีว่า “ปิตต์” ดีเป็นธาตุน้ำซึ่งมีอยู่ 2 ชนิด คือ ดีนอก ถุงน้ำดีและดีในถุงน้ำดี ดีนั้นมีสีเหมือนน้ำมันมะซางข้น ดีนอกถุงเอิบอาบอยู่ทั่วร่างกาย เมื่อดี นอกถุงกำเริบ ดวงตาจะเหลือง เวียนศีรษะ ตัวสั่นและคัน ส่วนดีในถุงจะอยู่ในถุงน้ำดี ถุงน้ำดี นั้นมีลักษณะเหมือนรังบวบขมใหญ่ เมื่อดีในถุงกำเริบ สัตว์ทั้งหลายจะเป็นบ้า ทำสิ่งที่ไม่ควรทำ พูดคำที่ไม่ควรพูด คิดสิ่งที่ไม่ควรคิด อาพาธสูตร, อังคุตตรนิกาย ทสกนิบาต, มก. เล่ม 38 ข้อ 60 หน้า 192. 2 มะซาง เป็นไม้ผลชนิดหนึ่ง มีผลขนาดผลของหมาก มีสีเขียว มียางมาก และรสหวานเย็น * ปรมัตถโชติกา อรรถกถาขุททกนิกาย ขุททกปาฐะ, มก. เล่ม 39 หน้า 76. บทที่ 11 แ พ ท ย ศ า ส ต ร์ ในพระไตรปิฎก DOU 323