หลักการแสดงธรรมให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล : หน้า 257/373

9.6 หลักการแสดงธรรมให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ประสิทธิภาพ (Efficiently) โดยทั่วไปหมายถึง การทำงานให้สำเร็จโดยใช้ทรัพยากรน้อย ที่สุด ทรัพยากรในที่นี้ คือ ทุน เวลา แรงงาน อุปกรณ์ต่าง ๆ เป็นต้น ประสิทธิผล (Effectively) หมายถึง การทำงานได้ผลสำเร็จตามเป้าหมายที่วางไว้ หลักการแสดงธรรมให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลที่ปรากฏในพระไตรปิฎกโดย เฉพาะการแสดงธรรมของพระสัมมาสัมพุทธเจ้านั้น หมายถึง การแสดงธรรมให้สำเร็จผล คือ ผู้ฟังเข้าใจเลื่อมใสศรัทธา หรือบรรลุธรรม โดยใช้ทรัพยากรอย่างพอดี กล่าวคือ ไม่มากไปและไม่ น้อยไป ไม่ขาดและไม่เกิน ได้แก่ เนื้อหามีความพอดี เวลาที่ใช้ก็พอดี เป็นต้น ซึ่งความพอดีนั้น ขึ้นอยู่กับผู้ฟัง กล่าวคือ หากผู้ฟังมีปัญญามากเพียงแค่ได้ฟังธรรมโดยย่อก็เพียงพอแก่การ บรรลุธรรมแล้ว หากผู้ฟังมีปัญญาน้อยก็ต้องฟังธรรมโดยพิสดารจึงจะเข้าใจธรรมนั้นได้เป็นต้น การที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะแสดงธรรมให้มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลดังกล่าว มานี้นอกเหนือจากอาศัยหลักการพื้นฐานคือวาจาสุภาษิตและองค์แห่งธรรมกถึกที่กล่าวมาแล้ว พระพุทธองค์ยังมีหลักการสำคัญอีกอย่างน้อย 4 ประการทำให้การแสดงธรรมแต่ละครั้งมี ประสิทธิภาพและประสิทธิผล คือ ทรงเทศน์สอนโดยยึดผู้ฟังเป็นศูนย์กลาง ใช้การอุปมาอุปไมย ใช้สื่อประกอบการบรรยาย และทรงเน้นเทศน์สอนโดยยกหลักการและตัวอย่างประกอบดังนี้ 9.6.1 เทศน์สอนโดยยึดผู้ฟังเป็นศูนย์กลาง ในปัจจุบันคำว่ายึดผู้เรียนเป็นศูนย์กลาง ยึดผู้ฟังเป็นศูนย์กลาง หรือ ยึดผู้เรียนเป็น สำคัญ ซึ่งตรงกับคำในภาษาอังกฤษว่า “Child Center” นั้นได้รับการกล่าวถึงกันมากขึ้นเรื่อยๆ เพราะพบว่าการเรียนการสอนแบบเดิมที่ครูอาจารย์มักจะยัดเยียดความรู้ให้เด็ก ตนรู้อะไรก็อยาก จะให้เด็กได้รู้เหมือนตน โดยไม่สนใจว่าเด็กเป็นอย่างไร เด็กสนใจอะไร ไม่สอน ให้สอดคล้อง กับความสนใจของผู้เรียน ทำให้การเรียนการสอนไม่สบความสำเร็จเท่าที่ควรจะเป็น การสอน โดยคำนึงถึงพื้นฐานผู้เรียนเป็นหลัก และต่อยอดให้ความรู้เพิ่มได้ผลดีกว่า อันที่จริงหลัก Child Center นี้ไม่ได้เป็นสิ่งใหม่แต่มีมาตั้งแต่สมัยพุทธกาลแล้ว พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเองก็ทรงใช้ หลักนี้เช่นเดียวกัน โดยมีข้อสังเกต 2 ประการ คือ การเลือกใช้ภาษาสอนธรรม และการเทศน์ สอนโดยยึดตามจริตของผู้ฟัง 1.) การเลือกใช้ภาษาสอนธรรม พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสอนธรรมด้วยภาษาบาลีเป็นหลักไม่ใช้สันสกฤตเพราะภาษา 246 DOU สรรพ ศ า ส ต ร์ ในพระไตรปิฎก