บุญนิธิและวิธีบำเพ็ญบุญ : หน้า 9/390

(สมเด็จพระมหาสมณเจ้ากรมพระยาวชิรญาณวโรรส) อสาธารณมญฺเญสํ อโจรหรโณ นิธิ กยิราถ ธีโร ปุญญานิ เอส เทวมนุสฺสานํ โย นิธิ อนุคามิโก สพฺพกามทโท นิธิ ។ มีความว่า บุญนิธินี้ไม่สาธารณะแก่คนเหล่านี้ โจรก็ไม่แย่งชิงนำไปได้ ผู้มีปัญญาจึงควร บำเพ็ญบุญนิธิ อันจะติดตามตนไป บุญนิธินี้ อาจอำนวยผลที่ต้องประสงค์ทั้งปวงให้สำเร็จแก่ เทวดามนุษย์ทั้งหลาย ต่อนี้ท่านบรรยายผลที่ต้องประสงค์ของเทวดามนุษย์ทั้งหลายนั้นเป็น หมวด ๆ ไป เมื่อยื่นเข้าก็ได้ ๓ ประการ คือ มนุษยสมบัติ สวรรคสมบัติ นิพพานสมบัติ ล้วนเป็น คุณที่จะพึงได้ด้วยอำนาจบุญนิธิ ปุพเพกตปุญญตาคุณ เป็นที่ตั้งแห่งศุภสวัสดิวิบุลผลฉะนี้ สมเด็จ พระชินสีห์จึงประทานพระบรมพุทโธวาท เพื่อให้อุตสาหะบำเพ็ญบุญโดยอเนกบรยาย จะเก็บรวม ถวายวิสัชนาโดยสังขิตนัย ข้อหนึ่งว่า กุสล ภิกฺขเว ภาเวล ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ขอท่านทั้งหลาย บำเพ็ญกุศลเถิด กุศลนี้สามารถจะบำเพ็ญได้ หาไม่เราก็จะไม่กล่าวชักชวนท่านทั้งหลาย เพราะ กุศลเป็นกรรมที่สามารถจะบำเพ็ญได้แท้ เราจึงได้กล่าวชักชวนท่าน อีกประการหนึ่ง ถ้ากุศลที่ บำเพ็ญแล้วจะเป็นไปเพื่อผลอันไม่เป็นประโยชน์และเป็นไป เพื่อผลอันไม่เป็นประโยชน์และเป็นไป เพื่อทุกข์แล้ว เราก็จะไม่กล่าวชวนท่านเหมือนกัน เพราะเหตุกุศลที่บำเพ็ญแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อหิต สุข เราจึงกล่าวชวนท่านอีกข้อหนึ่ง พระองค์ตรัสให้เกิดอุตสาหะ ว่า มา ภิกขเว ปุญญาน ภาษิตถ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ท่านทั้งหลายอย่าได้กลัวแต่บุญเลย สุขสุเสต์ ภิกขเว อธิวจน์ ยทิท์ ปุญ ญานิติ คำว่า บุญ ๆ นี้เป็นชื่อของสุข อธิบายว่า กรรมที่สัตว์กระทำด้วยไตรทวาร จะได้โวหารว่า บุญก็ดี กุศลก็ดี ต้องมี อโลภะ อโทสะ อโมหะ เป็นสมุฏฐาน ข้อนี้เป็นการทวนกระแส โลกประวัติ ยากที่สัตว์โลกจะบำเพ็ญ ถึงเช่นนั้น ก็ยังไม่เป็นอันพ้นวิสัยของผู้ประกอบด้วยปรีชาเล็งเห็นผลแล้ว มีความกล้าหาญอดทนกระทำ ข้อนี้แลเป็นเหตุให้สัตว์โลกพิเศษ และต่ำช้าไม่เสมอทั่วกันไป บุคคล ใต้แม้แลเห็นผลแห่งบุญจริยาประจักษ์ แต่มาท้อถอยไม่สามารถจะบำเพ็ญ มีฉันทะอุตสาหะ ปีติ ปราโมทย์ในบุญจริยาน้อยเบาบางไม่กล้าหาญพอจะต่อสู้ด้วยหมู่กิเลสมาร คือ โลภะ โทสะ โมหะ อันมีกำลังกล้า บุคคลผู้นั้นได้ชื่อว่า กลัวแต่บุญ สมเด็จพระบรมศาสดาจารย์ประทานพระบรม พุทโธวาทห้ามอย่าให้เป็น (๑) อง ทุก. ๒๐/๒๕. (๒ - ๓) อง. สตฺตก. ๒๓/๔๐.