พระกรณียกิจของสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ : หน้า 299/390

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ แต่นั้นจักตั้งใจสวามิภักดิ์ บริบูรณ์ด้วยความภักดี (เจริญ ญาณวรเถร) ๓๐๔ ในพระกรณียกิจ จัดทำให้ลุล่วงไปไม่อากูล ยังประโยชน์ให้สำเร็จ พระคุณข้อนี้เป็นกำลังใหญ่ของสมเด็จบรมกษัตริย์ธิราชเจ้าแผ่พระบรมเด ชานุภาพ แลเกียรติคุณให้ไพศาล ดั่งราชบริวารปริณายกรัตน์แลคหบดี ของพระเจ้าจักรพรรดิราช ฉะนั้น. แลทรง อีกประการหนึ่งทรงตั้งพระราชหฤทัยจะทรงทำนุบำรุงไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินให้สมบูรณ์พูนสุข และให้ได้รับการปกครองโดยธรรม ทรงตั้งพระราชกำหนดกฎหมายกำจัดการทุจริต ซึ่งเป็นมิจฉา วณิชชา ค้าขายหญิงแลเด็จหญิง ไม่ให้นำเข้ามา หรือพาออกไปจากประเทศสยาม เพิ่มเติมปราบปรามการทำให้แพร่หลายแลค้าขายวัตถุอันลามกให้กวดขันยิ่งขึ้น นี้เป็นนิคคหวิธี ทรงตั้งพระราชบัญญัติสหกรณ์อุดหนุนประชาชนราษฎร์ผู้ประกอบการเพาะปลูก แลจำพวกอื่น ๆ เพื่อให้เกิดการประหยัดทรัพย์ ช่วยซึ่งกันและกัน แลช่วยตนเอง เป็นทางหนึ่ง ที่จักให้เผยแผ่ความ เจริญทรัพย์ความเจริญธรรมในบ้างเมืองยิ่งขึ้น ทั้งทรงแก้ไขพระราชบัญญัติภาษีอากร ผ่อนผันให้ สมแก่กาลสมัย ตั้งพระราชหฤทัยสอดส่องทางสัมพันธ์เกี่ยวข้องกับราษฎรผู้มีความเดือดร้อน เพราะอาชีพ แลไม่สะดวกด้วยประการไร ๆ ทรงเอาเป็นพระราชธุระแก้ไขผ่อนปรนให้ตามควร ดังทรงผ่อนแก่ราษฎร์ลางตำบลซึ่งเสียผลเพราะอัคคีภัยแลอุทกภัย ขยายเวลาเก็บรัชชูปการออกไป ให้เนิ่น หรือตำบลที่ขาดเขินได้ผลไม่เต็มที่ ก็ทรงปราณีลดหย่อนเงินอากรค่านา เก็บแต่เพียง เล็กน้อย นี้เป็นปัคคหวิธี เมื่อทวยราษฎร์ได้รับราชอารีแล้วย่อมอวยชัยถวายพระพรนิยมชมชื่นใน พระบารมี ทั้งนี้ก็เพราะพระกรุณาทรงปลดเปลื้องราษฎร์ให้หายความเดือดร้อนระส่ำระสาย จัก ได้ตั้งใจขวนขวายประกอบการหาเลี้ยงชีพตามวิสัย นับเข้าในธรรมิการักขา อันพระราชธุระของ พระมหากษัตริย์เจ้า ประการหนึ่ง สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงเจริญพระราชไมตรีกับนานาประเทศย่อมนับ ถือสัญญาซึ่งทำไว้ต่อกัน ลางอย่างแม้จะไม่เป็นความได้เปรียบฝ่ายสยามประเทศ หรือจะไม่สะดวก ประการใด แม้ดังนั้นก็ทรงผ่อนปฏิบัติไปตามสัญญานั้น ด้วยอำนาจแห่งเหตุ ครั้งแล้วทรง เคารพนับถือเป็นพิเศษส่วนหนึ่งชั้นสัมพันธมิตร เมื่อราชกิจเกี่ยวข้องถึงกันอย่างไร ก็ทรงปฏิบัติ เช่นแขกเมืองผู้สูงศักดิ์ ไปตามสมควร หรือแม้เพียงเสวกามาตย์ในประเทศอันเป็นราช สัมพันธมิตร เมื่อมีกิจมาสู่ประเทศสยามนี้ก็ทรงยินดีต้อนรับปฏิสันถาร แขกเมืองผู้ได้รับการยก ย่องก็ชื่นบานกลับไป เพิ่มพูนพระเกียรติยศให้ปรากฏในประเทศนั้น ๆ พระคุณข้อนี้ย่อมแผ่ กระจายไปนอกราชอาณาเขต