ข้อความต้นฉบับในหน้า
สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
แต่นั้นจักตั้งใจสวามิภักดิ์
บริบูรณ์ด้วยความภักดี
(เจริญ ญาณวรเถร)
๓๐๔
ในพระกรณียกิจ จัดทำให้ลุล่วงไปไม่อากูล ยังประโยชน์ให้สำเร็จ
พระคุณข้อนี้เป็นกำลังใหญ่ของสมเด็จบรมกษัตริย์ธิราชเจ้าแผ่พระบรมเด
ชานุภาพ แลเกียรติคุณให้ไพศาล ดั่งราชบริวารปริณายกรัตน์แลคหบดี ของพระเจ้าจักรพรรดิราช
ฉะนั้น.
แลทรง
อีกประการหนึ่งทรงตั้งพระราชหฤทัยจะทรงทำนุบำรุงไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินให้สมบูรณ์พูนสุข
และให้ได้รับการปกครองโดยธรรม ทรงตั้งพระราชกำหนดกฎหมายกำจัดการทุจริต ซึ่งเป็นมิจฉา
วณิชชา ค้าขายหญิงแลเด็จหญิง ไม่ให้นำเข้ามา หรือพาออกไปจากประเทศสยาม
เพิ่มเติมปราบปรามการทำให้แพร่หลายแลค้าขายวัตถุอันลามกให้กวดขันยิ่งขึ้น นี้เป็นนิคคหวิธี
ทรงตั้งพระราชบัญญัติสหกรณ์อุดหนุนประชาชนราษฎร์ผู้ประกอบการเพาะปลูก แลจำพวกอื่น ๆ
เพื่อให้เกิดการประหยัดทรัพย์ ช่วยซึ่งกันและกัน แลช่วยตนเอง เป็นทางหนึ่ง ที่จักให้เผยแผ่ความ
เจริญทรัพย์ความเจริญธรรมในบ้างเมืองยิ่งขึ้น ทั้งทรงแก้ไขพระราชบัญญัติภาษีอากร ผ่อนผันให้
สมแก่กาลสมัย ตั้งพระราชหฤทัยสอดส่องทางสัมพันธ์เกี่ยวข้องกับราษฎรผู้มีความเดือดร้อน
เพราะอาชีพ แลไม่สะดวกด้วยประการไร ๆ ทรงเอาเป็นพระราชธุระแก้ไขผ่อนปรนให้ตามควร
ดังทรงผ่อนแก่ราษฎร์ลางตำบลซึ่งเสียผลเพราะอัคคีภัยแลอุทกภัย ขยายเวลาเก็บรัชชูปการออกไป
ให้เนิ่น หรือตำบลที่ขาดเขินได้ผลไม่เต็มที่ ก็ทรงปราณีลดหย่อนเงินอากรค่านา เก็บแต่เพียง
เล็กน้อย นี้เป็นปัคคหวิธี เมื่อทวยราษฎร์ได้รับราชอารีแล้วย่อมอวยชัยถวายพระพรนิยมชมชื่นใน
พระบารมี ทั้งนี้ก็เพราะพระกรุณาทรงปลดเปลื้องราษฎร์ให้หายความเดือดร้อนระส่ำระสาย จัก
ได้ตั้งใจขวนขวายประกอบการหาเลี้ยงชีพตามวิสัย นับเข้าในธรรมิการักขา อันพระราชธุระของ
พระมหากษัตริย์เจ้า ประการหนึ่ง
สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจ้า ทรงเจริญพระราชไมตรีกับนานาประเทศย่อมนับ
ถือสัญญาซึ่งทำไว้ต่อกัน ลางอย่างแม้จะไม่เป็นความได้เปรียบฝ่ายสยามประเทศ หรือจะไม่สะดวก
ประการใด แม้ดังนั้นก็ทรงผ่อนปฏิบัติไปตามสัญญานั้น ด้วยอำนาจแห่งเหตุ ครั้งแล้วทรง
เคารพนับถือเป็นพิเศษส่วนหนึ่งชั้นสัมพันธมิตร เมื่อราชกิจเกี่ยวข้องถึงกันอย่างไร ก็ทรงปฏิบัติ
เช่นแขกเมืองผู้สูงศักดิ์
ไปตามสมควร
หรือแม้เพียงเสวกามาตย์ในประเทศอันเป็นราช
สัมพันธมิตร เมื่อมีกิจมาสู่ประเทศสยามนี้ก็ทรงยินดีต้อนรับปฏิสันถาร แขกเมืองผู้ได้รับการยก
ย่องก็ชื่นบานกลับไป เพิ่มพูนพระเกียรติยศให้ปรากฏในประเทศนั้น ๆ พระคุณข้อนี้ย่อมแผ่
กระจายไปนอกราชอาณาเขต